پایان نامه و مقاله و طرح پژوهشی چیست ؟ | بزرگترین مرکز مشاوره پایان نامه ایران

چگونه موضوع انتخاب کنیم

در هر مقطع تحصیلی انجام پایان نامه یکی از مهمترین مراحل تحصیلی است. پایان نامه حاصل به کارگیری تمام آموخته هاست و به نوعی معرف توانایی های شما است. ضمن اینکه بهترین موقعیت برای افزودن بر دانسته ها و بالا بردن توانایی ها و قابلیت های خود است.

انتخاب موضوع پایان نامه یکی از مهمترین و شاید دشوارترین مرحله ی کار باشد. موضوع خوب و روشن می تواند انگیزه بخش باشد و موضوع دور از دسترس و مبهم می تواند سرخوردگی و بی انگیزگی را به دنبال داشته باشد.

 

ویژگی های یک موضوع خوب:

یک موضوع تحقیق خوب باید دارای ویژگی هایی باشد که برخی از آن ها عبارتند از :

_  به خوبی محتوای پژوهش را معرفی کند.

_ در حد امکان فاقد عبارات اختصاری باشد.

­­_  فاقد قضاوت و القای مفاهیم باشد.

_  به صورت سوالی عنوان نشود.

_  به گونه ای جذاب و جالب توجه نوشته شود.

_  به ابتکار خاص موجود در تحقیق اشاره کند.

_ و . . .

 

معیارهای مهم برای انتخاب یک موضوع مفید و موثر :

• علاقه و توانایی های پژوهشگر به موضوع مورد تحقیق
• خلاقیت در شناسایی نیازهای جامعه و طرح مسئله: در واقع موضوع باید مناسبت داشته باشد . یعنی جزء اولویتهای مهم و اساسی در نظر محقق باشد. به عنوان مثال هر چه رنج موجودات مبتلا و عوارض اقتصادی و بهداشتی بالاتر باشد موضوع در اولویت بالاتری قرار می گیرد.
• بدیع بودن موضوع تحقیق
• موضوع باید مناسبت داشته باشد: یعنی موضوع جزء موضوعات اولویت دار باشد.
• اجتناب از دوباره‌کاری در موضوع طرح:برای اینکه بدانیم موضوع مورد تحقیق ما تکراری است یا نه و آیا ارزش تحقیق دارد یا نه، باید متون مرتبط بررسی شود. با توجه به امکانات موجود و در دسترس، این امر کار دشواری نیست. محقق می‌تواند با مراجعه به مقالات داخلی و خارجی، خلاصه کنگره‌ها تماس با سایر محققینی که درخصوص موضوع پژوهش یا موضوعات مشابه کار کرده‌اند، نظری اجمالی به کارهای سایر محققین داشته باشد. البته ذکر این نکته لازم است که زمانی یک موضوع تکراری است که تمامی ابعاد تحقیق و موضوع مانند هم باشند. ولی اگر از نظر زمانی یا مکانی با هم متفاوت باشند، موضوع دیگر تکراری نیست.
• موضوع قابلیت اجراء را داشته باشد: یعنی آیا تمامی امکانات و شرایط لازم برای انجام تحقیق درخصوص موضوع مذبور در آن مکان فراهم است یا نه؟ و یک موضوع حتی اگر تمامی ویژگی‌های لازم را داشته باشد، اما قابل انجام نباشد، موضوع خوبی نخواهد بود.
• کاربردی و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد: عملاً مطالعاتی در اولویت پژوهشی قرار دارند که با حداقل هزینه جنبه کاربردی داشته و نتیجه آن برای برنامه‌ریزان و مدیران جامعه در زمان حال یا آینده نزدیک مفید واقع شود.
• نداشتن موانع اخلاقی:در مطالعاتی که در آن جامعه مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌ای بر سوژه‌های انسانی صورت می‌گیرد، رضایت‌مندی و حفظ حرمت انسانی و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسیار ضروری است.
• مقبولیت سیاسی و فرهنگی:موضوع مورد مطالعه باید مورد پذیرش فرهنگ و عرف جامعه باشد.
• و . . .

چگونه یک پروپوزال بنویسیم؟

 

اولین قدم برای نوشتن یک پروپوزال انتخاب موضوع است و موضوع باید دارای معیارهایی باشد که خلاصه آنها در قسمت قبل توضیح داده شد.

 

نکات مهم در نوشتن عنوان موضوع

عنوان موضوع از همه قسمتهای کار بیشتر خواننده دارد. پس در انتخاب عنوان باید دقت کرد و به نکات زیر توجه نمود.

-۱ عنوان نباید خیلی کوتاه و یا خیلی طویل باشد.

-۲دربرگیرنده تمام محتویات کار تحقیقاتی باشد.

-۳از به کار بردن مخففها، اصطلاحات و کلمات غیر مصطلح و کلمات انگلیسی که معادل فارسی دارند، اجتناب شود.

-۴به صورت خبری نوشته شود و از عناوین اختصاری استفاده نشود.

-۵ سال و مکان انجام تحقیق حتماً ذکر شود.

بیان مسئله یا مشکل (ضروری اجرای پژوهش)

بیان مسئله باید مختصر و دقیق (حداکثر ۱ صفحه) و با ذکر منابع نوشته شود و در نگارش آن به نکات زیر توجه کرد.

-۱ مسئله و مشکل چیست؟ با جملاتی کوتاه و شیوا ماهیت، شدت، وسعت و عوامل موثر بر مسئله را ذکر کنید.

۲ – به پیامدهای مسئله و خطرات ناشی از آن اشاره کنید؟

۳ -چرا انجام پژوهش مورد نظر لازم است و با توضیح و ارائه راه حل، اهمیت موضوع طرح و ضرورت آن را توجیه نمایید.

نکته:  بلافاصله پس از بیان مسئله باید تمامی مخففها و اصطلاحات و منابع مورد استفاده در پاورقی توضیح داده و نوشته شوند.

بررسی متون (منابع) و ادبیات تحقیق

در بررسی متون با مراجعه به کتب، مجلات داخلی و خارجی، تماس با سایر محققین و استفاده از بانکهای الکترونیک داخلی و خارجی می‌توان مروری بر مطالعات سایر محققین در زمینه کار خود یا مشابه آن داشت و با مطالعه آنها از تجربیات و نتایج به دست آمده استفاده کرد و از متدولوژی طرح، روشهای نمونه‌گیری و تحلیلهای آماری آنها برای تحقق انجام یک تحقیق مفید و درست بهره برد.

نکته: در پایان این قسمت نیز ذکر منابع ضروری است (حداقل ۳ منبع).

 

اهداف

اهداف یک پروژه تحقیقاتی خلاصه آنچه که باید با انجام مطالعه به آن برسیم را بیان می کند.

۱ـ هدف کلی

آنچه را که مطالعه به طور کلی به آن دست خواهد یافت، هدف کلی می‌گویند. هدف کلی در واقع همان عنوان مطالعه است با این تفاوت که با لغتهای قابل اندازه‌گیری مثل «تعیین یا شناخت» که معنی و کاربرد دقیق و واضح تری دارند، شروع می شود.

مثال:

عنوان موضوع: بررسی میزان شیوع کیست هیداتیک در جمعیت روستایی استان کردستان در سال ۱۳۸۵٫
هدف کلی: مانند تعیین میزان نرخ تکفل در جمعیت استان کردستان در سال ۱۳۸۵٫
۲ـ اهداف اختصاصی (ویژه یا جزیی):  این اهداف باید واقع‌بینانه مطرح شود و به آنچه که مطالعه برای حل آن طرح‌ریزی شده متمرکز باشند.

اهداف جزئی در واقع جزئی از هدف کلی هستند و اگر به خوبی تنظیم شوند، محقق را به طراحی روش تحقیق و نحوه گردآوری، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها هدایت خواهند نمود.

هدف جزئی: نباید از قالب هدف کلی خارج شد و باید به جنبه‌های اساسی مطالعه محدود باشد.

در اهداف جزئی هم باید از افعالی نظیر تعیین کردن، مقایسه‌کردن، اثبات‌کردن، محاسبه‌کردن و برقرارکردن استفاده کرد و از به کارگیری افعال مبهم نظیر فهمیدن، مطالعه کردن و اذعان کردن دوری نمود.

مثال: در مورد مطالعه نرخ تکفل که در هدف کلی مطرح شد، تعدادی از اهداف جزئی (اختصاصی) را می‌توان چنین بیان کرد.

۱ـ تعیین میزان تکفل در جمعیت استان کردستان بر حسب جمعیت روستایی و شهری.

۲ـ تعیین میزان تکفل در جمعیت استان کردستان بر حسب میزان تحصیلات

نکته: در اهداف جزئی (اختصاصی) معمولاً ۲ نوع هدف با توجه به نوع مطالعه مطرح می شوند.

 

۱– اهداف توصیفی:  این اهداف معمولاً نرخ تکفل در شهر و روستا و میانگین نرخ در استان را می‌سنجد و نتیجه آن معمولاً به صورت اعداد بیان می شود.

۲ـ اهداف تحلیلی:  این اهداف معمولاً تعیین ارتباط یا مقایسه دو موضوع را می‌سنجد و نتیجه آن به صورت تحلیلی بیان می شود.

مثال: تعیین میانگین نرخ تکفل در جمعیت روستایی استان کردستان در سال ۱۳۸۵ (هدف توصیفی) ـ تعیین ارتباط بین نرخ تکفل و میزان تحصیلات در جمعیت روستایی استان کردستان در سال ۱۳۸۵ (هدف تحلیلی)
۳ـ اهداف کاربردی:  معمولاً در بعضی از مطالعات هدف دیگری تحت عنوان هدف کاربردی نیز وجود دارد که در آن نحوه به کارگیری نتایج حاصل از بررسی تحقیقات را مشخص می کند و ساختار مشخصی ندارد. نکته:  ذکر این نکته لازم است که اهداف باید تمامی قسمتهای مسئله را آنچنان که تحت عنوان بیان مسئله آورده شده است، در برگیرد. اگر مسئله تحقیق با دقت کافی بیان شده باشد، تنظیم اهداف آسان‌تر خواهد بود.

 سئوالات تحقیق و فرضیات

در یک مطالعه توصیفی اهداف توصیفی به سئوالات توصیفی تبدیل می شوند که معمولاً جواب آنها عدد است.
مثال:  میزان نرخ تکفل در جمعیت روستایی استان کردستان در سال ۱۳۸۵ بر حسب جنس چقدر است؟ در یک مطالعه تحلیلی اهداف تحلیلی به فرضیات تبدیل می‌شوند و یک فرضیه توضیح یا پیش‌گویی این مسئله است که چرا یک یا چند عامل، عوامل دیگر را تحت تأثیر قرار می دهند.

بیان متغیرهای تحقیق و تعریف عملیاتی آنها

متغیرهای یک تحقیق بسیار مهم است و در واقع هسته اصلی یک تحقیق به شمار می رود. متغیرها در واقع داده‌هایی هستند که محقق در صدد جمع‌آوری و تحلیل است. به طور کلی، متغیرها به دو دسته اصلی کمی و کیفی تقسیم می شوند. مبنای این تقسیم‌بندی این است که متغیرهای کمی مقادیر مختلف به خود می‌گیرند و متغیرهای کیفی حالات مختلف به خود می‌گیرند

مثال: سن یک متغیر کمی است و جنس یک متغیر کیفی است.

متغیرهای کمی خود به دو دسته تقسیم می شوند:

۱ـ کمی گسسته:  بین دو عدد اعشار نمی‌گیرد؛ مانند تعداد فرزندان.

۲ـ کمی پیوسته:  بین دو عدد بی‌نهایت عدد و اعشار می‌تواند قرار گیرد؛ مانند قد بین ۱۷۵ و ۱۸۰ سانتی‌متر.

متغیرهای کیفی نیز به ۲ دسته تقسیم می شوند:

۱ـ کیفی اسمی:  برتری ترتیبی بین حالات مختلف متغیر وجود ندارد؛ مانند جنس یا شغل.

۲ـ کیفی رتبه‌ای:  برتری ترتیبی بین حالات مختلف متغیر وجود دارد؛ مانند درجه بدخیمی‌ها یا میزان تحصیلات.  مقیاسهای اندازه‌گیری متغیرها

گاهی در هنگام ثبت متغیرها یا در موقع تحلیل آماری، کمی بودن متغیر برای پژوهشگر مطلوب نیست و او مایل است که متغیر مربوط را به مقیاسی درآورد که تعداد کمتری مقدار یا حالت بپذیرد؛ مانندً تبدیل متغیر سن به گروههای سنی یک مثال معمول است.
به طور کلی، برای متغیرها چهارنوع مقیاس مختلف تعریف شده است که عبارتند از:

۱ـ مقیاس نسبتی: دارای صفر واقعی هستند و فاصله‌ها مساویند؛ مانند قد، وزن

۲ـ مقیاس فاصله‌ای: دارای صفر قراردادی هستند و فاصله‌ها کاملاً قراردادی می شوند؛ مانند درجه حرارت.

۳ـ مقیاس ترتیبی: در این مقیاس ترتیب مقادیر قابل مشاهده است؛ مانند وزن از کم به زیاد

۴ـ مقیاس اسمی: در این مقیاس نسبت مقادیر به هم، فواصل مقادیر و ترتیب آنها، هیچکدام مشخص نیست و هیچکدام به هم برتری ندارند و فقط کد یا شماره‌ای به آنها تعلق یافته است؛ مانند کد ۵٫

نکته: در ثبت متغیرهای کیفی فقط دو مقیاس رتبه‌ای و اسمی مورد استفاده قرار می گیرند.

در مطالعات تحلیلی یک جنبه دیگر متغیرها نیز باید در نظر گرفته شود و آن مستقل یا وابسته بودن آنهاست.

متغیر مستقل یا علت:  تغییرات آن تابع تغییرات متغیر دیگر نیست.

متغیر وابسته یا معلول: تغییرات آن تابع تغییرات متغیر دیگری است.

مثال: «بررسی تاثیر سطح تحصیلات بر روی بهره وری نیروی کار». در این سطح تحصیلات متغیر مستقل و بهره وری متغیر وابسته است.

متغیرهای مخدوش‌کننده (مزاحم):  متغیرهایی هستند که با علت و معلول هر دو در ارتباط هستند و بر روی هریک از آنها تأثیر می گذارند. مثلاً فرض کنیم که محققی می‌خواهد نقش سیگار را بر روی بیماریهای قلبی و عروقی مطالعه کند. یکی از متغیرهای مخدوش‌کننده در این میان استرس است که هم می‌تواند باعث بیماری قلبی شود و هم بر روی مصرف بیشتر سیگار اثر بگذارد.

در مطالعات تحلیلی شناخت تمامی متغیرهای مخدوش‌کننده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ زیرا اگر اثر این متغیرها بر نتیجه مطالعه در مرحله نمونه‌گیری یا تحلیل آماری خنثی نشود، نتایج حاصل قابل اطمینان نخواهد بود.

متغیرهای زمینه‌ای:  متغیرهای مربوطه به خصوصیات فردی جمعیت نمونه را متغیر زمینه‌ای می‌گویند. این متغیرها معمولاً در تمامی مطالعات ثبت می‌شوند؛ مانند سن، جنس، شغل، تحصیلات و وضعیت تأهل.
در برخی از مطالعات این متغیرها نقش متغیر مستقل را بازی می‌کنند.

 

تعریف عملیاتی

تعریف عملیاتی، تعریفی است که بر ویژگی‌های قابل مشاهده استوار است. در این بیان، عبارت «قابل مشاهده»، به نکته مهمی در تعریف عملیاتی اشاره دارد. تعریف عملیاتی، فعالیت‌های محقق را در اندازه‌گیری یا دست‌کاری یک متغیر، مشخص می‌سازد و به عبارت دیگر، تعریف عملیاتی، راهنمای محقق در کار و شیوه انجام آن است. محقق ممکن است با یک سری از سازه‌ها مثل یادگیری یا اضطراب، سر و کار داشته باشد؛ قبل از آن که وی بتواند آنها را به صورت تجربی مورد مطالعه قرار دهد، باید تصمیم بگیرد که چه نوع رویدادهای قابل مشاهده‌ای معرّف این سازه‌ها می‌باشند. زمانی که یک مفهوم یا سازه به صورت عملیاتی تعریف شود، نشان‌گر‌ها۱۵ و اعمالی که بتوانند اطلاعات مربوط به آن مفهوم یا سازه را فراهم کنند، مشخص می‌شوند. تعریف عملیاتی باید طوری انجام پذیرند که اگر پژوهش‌‌گران مختلفی در شرایط مشابه، به اندازه‌گیری سازه یا مفهوم مورد مطالعه بپردازند، نتیجه یکسانی به دست آورند. باید توجه داشت که تعریف عملیاتی سازه‌ها، به آسانی صورت نمی‌گیرد؛ زیرا تنها یک تعریف تجربی از آنها وجود ندارد؛ برای مثال، پرخاش‌گری، در برخی شرایط، آسیب رساندن عمدی به دیگری تعریف می‌شود.

 

مدل پژوهش

مدل، از ریشه لاتینی Modus به‌معنای اندازه گرفته شده است. مدل همچنین به ما کمک می‌کند که به متن و درون پدیده‌هایی که نمی‌توانیم مستقیما آن‌ها را ببینیم هدایت شویم.مدل جزئی کوچک یا بازسازی کوچکی از یک شیء بزرگ است که از لحاظ کارکرد با شیء واقعی یکسان است (گرجی،۱۳۸۸، ص ۳۳). مدل رابطه بین طرح نظری(تئوری)وکار جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات می باشد.در علوم اجتماعی مدلها شامل نشانه ها و علائم هستند یعنی خصوصیات بعضی از پدیده های تجربی (شامل اجزا و ارتباط آنها) به طور منطقی از طریق مفاهیم مرتبط با یکدیگربیان می شود.بنابراین مدل منعکس کننده واقعیت است و جنبه های معینی از دنیای واقعی را که با مساله تحت بررسی ارتباط دارند مجسم می سازد.روابط عمده را در میان جنبه های مزبور روشن میکند وسرانجام امکان آزمایش تجربی تئوری را با توجه به ماهیت این روابط فراهم  می کند. بعد از آزمایش مدل درک بهتری از بعضی از قسمتهای دنیا ی واقعی حاصل می شود.به طور خلاصه باید گفت  که مدل دستگاهی است متشکل از مفاهیم،فرضیه ها و شاخصها که کار انتخاب  و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای آزمون فرضیه ها را تسهیل می کند(ایران نژاد،۱۳۷۷،ص ۵۰)

 

اصول مدل سازی

اصل اول : مدل باید بهینه باشد

اگر مدل بهینه نباشد تیم به بیراهه می رود. مطلب دیگر اینکه مدل سازی کاری گروهی است. یعنی افرادی با تخصصهای مختلف باید در مدلسازی همکاری کنند. زیرا هر کس از نظر تخصص خودش به مدل نگاه می کند. مثلا طراح با یک دید و مدیر بانک های اطلاعاتی با دید دیگر و … به مدل نگاه می کنند و این باعث می شود که مدل به سمت بهینه شدن حرکت کند.

اصل دوم : مدل را از زوایای مختلف مشاهده کنید.

نگاه کردن به مدل از زوایای مختلف پاسخ به دو پرسش  است . What, How

What: چه کاری باید انجام گیرد؟

How: چگونه باید انجام داد؟

مدل به شما این امکان را می دهد تا از الگو و ساختارهای مشابه که قبلا ساخته شده اند، برای: درک بهتر از شناخت نیاز ، درک بهتر از راهبردها ، درک بهتر از چگونگی !رفع نیازها استفاده نمود. همچنین دارای مزیت های ذیل خواهد بود:  استفاده از تجارب دیگران. عدم برخورد با مشکلات پیش بینی نشده . حفظ سرمایه و زمان. جلوگیری از سعی و خطاهای کورکورانه. یافتن ایده های جدیدی که در بوته آزمایش موفق بوده اند.

 

ارزیابی مدل

با توجه به کارکردهای مدل می‌توان پایه‌ای برای ارزیابی آن‌ها ایجاد نمود.بدین ترتیب با سؤالات زیر می‌توان یک مدل را ارزیابی نمود :

۱)مدل تا چه اندازه واقعی است؟ تا چه اندازه می‌توانیم به آن به‌عنوان نمایشی ازواقعیت تکیه کنیم.

۲) مدل تا چه اندازه سودمند یا اکتشافی است؟ چقدر در کشف روابط واقعیت‌ها یا روش‌های جدید مفید است؟

۳)سادگی و اقتصاد ابزارها و صرفه‌جویی مدل چقدر است؟( سورین ، ۱۳۸۰ ، صص ۶۶-۶۷ )

 

انواع مدل و ویژگی های آنها

۱- مدلهای کلامی(verbal models)

۱-۱- مدلهای تشریحی (descnptive)

۱-۲- مدلهای قیاسی  (analogue)

۱-۳-  مدلهای علت و معلولی(Causal models)

۲- مدلهای ترسیمی(schematic models)

۳- مدلهای تجسمی(iconic models)

۴- مدلهای ریاضی(mathematical models)

هریک از این مدلهابه گونه ای روابط وآثاراجزای مختلف پدیده ها را نشان می دهندودرموارد مختلف کاربرد دارند.ترکیب مدلهای مذکور نیزدراغلب مواردمی تواند وسیله  مؤثرتری باشد.(الوانی،۱۳۷۹،ص ۵۳)

 

انواع مدل

مدلهای فیزیکی: شبیه سازی فیزیکی  است  معمولا مدل ها در مقیاس های کوچکتر و محدودتر ساخته می شوند.مانند ماکت هواپیما ماکت پالایشگاهها  ماکت ساختمان ها.

مدلهای ذهنی: مدل هایی از مسایل واقعی که در ذهن ما شکل می گیرند که تصمیم گیری های ما بر اساس آنهاست. این مدل ها خیلی شفاف نیستند. بروگمن (۲۰۰۳) مدل ذهنی را به عنوان یک، مدل کاری نظام مند که افراد در ذهن خود برای تسهیل تعامل می‌سازند، توصیف می‌کند.

مدلهای زبانی : توصیف، تشریح و تفهیم مساله ای با استفاده از بیان است . تعریف یک حادثه و ایجاد یک فضای مشابهی در ذهن شنونده مانند شرح وقایع شبیه خوانی

مدلهای شماتیک: مانند نقشه ها و کروکی ها،چراغ های اخطار اتومبیل.

مدلهای گرافیکی :جایگزین کردن تصویر به جای واقعیت .مدلهایی که رابطه بین متغیرها و پارامترها را در قالب تصویر به نمایش می گذارد مانندعکس ها ، نقاشی ها (حافظ نیا،۱۳۸۷، ص ۱۶ )

مدل های ریاضی: بیان مسایل واقعی با ریاضیات. معمولا مدل های ریاضی برای حل مسایل دنیای واقعی ساخته می شوند. گاهی از این مدل ها برای بررسی و بیان شباهت ها و تفاوت پدیده ها و دسته بندی آنها استفاده می شود.برای ساختن مدل های ریاضی مجبور به ساده سازی شرایط واقعی هستیم.

 

مدلهای پنداشتی (مفهومی )  : به ساخت ایده های عمومی (مفاهیم) و فرضیاتی که روابط بین آنها را مشخص می کند می پردازند. یک مدل پنداشتی یک سری از مفاهیم مرتبط با هم است که بطور سمبولیک بیانگر تصویر ذهنی از یک پدیده می باشد.

مدلهای کاربردی: نظیرطرحهای تیپ،الگوهای برنامه ریزی ورفتاری(حافظ نیا،۱۳۸۷،ص۱۷ )

 

نوع دیگری از تقسیم بندی مدل

مدل یک بعدی: به شکل بیانات کلامی یا اعتقادات فلسفی در باره پدیده ها هستند .بسیار انتزاعی، غیر قابل مشاهده و فقط بصورت ذهنی می توانند دستکاری شوند.

مدل دو بعدی: شامل رسم ها ، دیاگرام ها ، عکس ها یا گراف ها هستند.

مدل سه بعدی: مدل های فیزیکی هستند. با دقت میتوانند بررسی و دستکاری شوند مثل اسباب بازی ها یا مدل های آناتومیکی

مدلهای خط مشی گذاری:

الف – مدلهای اقتضایی خط مشی گذاری

۱- مدل اقماری

۲- مدل بررسی تلفیقی

۳- مدل چندبعدی

۴- مدل جریانها – دریچه ها

ب- مدلهای فرایندسازمانی خط مشی گذاری

۱- مدل گردونه ای

۲- مدل جدید سازمانی

ج- مدل فرایندعقلایی خط مشی گذاری

۱- مدل تصمیم گیری مقطعی

۲- مدل رضایتبخش

۳- مدل اکتشافی – ابداعی

 

نام بهره وران:

ذیفع ها در نتایج.

 

جنبه نوآوری:

که توسط استاد راهنما تکمیل میشود. جنبه جدید بودن کار شما را بررسی میکند.

متدولوژی یا روش تحقیق

در این بخش نوع مطالعه (توصیفی یا تحلیلی) و جامعه موردنظر را که تحقیق بر روی آن صورت می‌گیرد، باید توضیح داده شود. در این مرحله بهتر است با کمک مشاور آماری یا مشاور روش تحقیق آگاه به تجزیه و تحلیل داده‌ها، حجم نمونه و روش تحلیلهای آماری را مشخص کرد.

شامل:

نوع روش تحقیق

روش اجرای پژوهش (توصیفی یا آزمایشی ) و نوع پژوهش از نظر هدف (بنیادی یا کاربردی)

روش گردآوری اطلاعات

استفاده از اطلاعات و مدارک موجود

مشاهده

مصاحبه

پرسشنامه

ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار سنجش و اندازه گیری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها می تواند متغیرها را اندازه گیری و اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل و بررسی پدیده مورد مطالعه و نهایتا کشف حقیقت گردآوری نماید.

 

نمونه های ابزارهای سنجش و گردآوری اطلاعات عبارتند از:

الف) سوالات پرسشنامه: این ابزار بصورت یک مجموعه سوالاتی مکتوب که حول متغیرهای یک مساله تحقیق تنظیم شده ساخته می شود و پاسخگو به شکل حضوری یا غیرحضوری و مستقیم یا غیرمستقیم آن را تکمیل می کند.

ب) سوالات کارت مصاحبه: ابزار مکتوبی است که به عنوان راهنمای طرح سوالات و و ثبت اطلاعات از آن استفاده می‌شود.

ج) شاخص های کارت مشاهده: ابزار مکتوبی است که با توجه به اقلام و اطلاعات خاصی تنظیم می شود و محقق از آن برای ثبت مشاهدات مربوط به پدیده مورد مطالعه استفاده می کند.

د)نظرسنج: ابزار مکتوبی است که محقق با طرح سوالاتی درباره مساله تحقیق و ارائه گزینه هایی در قالب یک طیف وسیعی دارد نوع نگرش و قضاوت فرد و شدت و ضعف آن را نسبت به متغیر یا موضوع یا پدیده ای بسنجد.

ه) آزمون های پیشرفت تحصیلی: ابزارهایی هستند که معلم بصورت سوال‌نامه آنها در اختیار دانش آموز یا دانشجو قرار می دهد تا میزان پیشرفت و افزایش آگاهی های وی درباره موضوع درسی را مورد سنجش و اندازه گیری قرار دهد. این آزمون ها هم بصورت استاندارد و هم بصورت معلم ساخته وجود دارد.

و) آزمون استعداد: ابزاری است مکتوب و معمولا استاندارد که برای اندازه گیری توانایی بالقوه فرد در فعالیت، ذوق و شغل خاص مورد استفاده راهنمایان و مشاوران قرار می گیرد.

ز) آزمون هوش: ابزاری است مکتوب و معمولا استاندارد و میزان شده که معلمان و روانشناسان، روان سنج ها و متخصصان تعلیم و تربیت برای سنجش بهره هوشی افراد آنها را بکار می گیرند.

ح) رغبت سنجک وسیله ای است مکتوب یا گرافیکی و تصویری  معمولا استاندارد که برای سنجش و تخمین علاقه و رغبت فرد نسبت به موضوع و پدیده ای خاص مورد استفاده قرار می گیرد.

ط) آزمون فرافکن: ابزاری است که باعث می شود فرد طی آن احساسات درونی، عقاید و نگرش ها، نیازها، آرزوها و ارزش های مورد علاقه خود را بروز دهند.

 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

دو دسته پردازش اصلی به طور عمده در تحقیقات مختلف بر روی داده ها انجام می شود. برای اینکار از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده می گردد.

در آمار توصیفی که معمولاً به توصیف داده ها می پردازد از شاخص های تمایل مرکزی و شاخص های پراکندگی برای بیان داده های جمع آوری شده استفاده می شود. برای نمایش و نشان دادن نتایج کار معمولا از جداول توزیع فراوانی – بر اساس تعداد موارد مطلق و نسبی ، درصد – و نیز نمودار های مختلف هیستوگرام ، ستونی یا دایره ای استفاده می شود. همچنین در این زمینه استفاده از شاخص های پراکندگی مانند واریانس، انحراف معیار ، انحراف استاندارد و… نیز قابل ذکر است.

در آمار استنباطی به آزمون فرضیه های مورد بررسی در تحقیق پرداخته می شود. آزمون ها ی مختلفی همچون کای اسکوئر، تی- استیودنت، رگرسیون، آنالیز واریانس و… در این زمینه مورد استفاده قرار میگیرد.

مدت زمان لازم برای اجرای طرح

در این قسمت زمان لازم برای اجرای طرح باید ذکر شود و نوع و تاریخ فعالیتهای انجام شده را در خصوص انجام طرح در جدولی زمانی به نام جدول گانت که در فرمهای پروپوزال وجود دارد مشخص شود.

فهرست منابع

فهرست منابع شامل کلیه منابعی است که به نحوی در پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته اند. منبع نویسی دارای چند روش مشخص می باشد و ممکن است روش های مختلفی برای نوشتن فهرست منابع در دانشگاه های مختلف مورد تاکید قرار گیرد. (در قسمت پایان نامه کامل شرح داده ایم…)

چگونه پایان نامه بنویسیم؟

 

در این جا به محتوای کلی پایان نامه برای نگارش میپردازیم…

الف- فصل اول پایان نامه Introduction یا مقدمه یا کلیات تحقیق

محتوای فصل یک ممکن است در برخی از دانشگاه ها تفاوت هایی داشته باشد. اما معمولاً محتوای فصل یک به ترتیب زیر است:

1. مقدمه: طرح کلیات تحقیق
2. بیان مساله: شرح مشکل و ارایه آنها به شکل سوال کلیدی برای پاسخ به کمک تحقیق
3. ضرورت و اهمیت تحقیق: چرایی انجام کار و معرفی کاربران احتمالی نتایج تحقیق
4. اهداف تحقیق: آنچه تحقیق به دنبال انجام آن است
5. فرضیه ها یا سؤال های تحقیق: مسیری برای اجرای تحقیق
6. پیش فرض ها: قبول مواردی برای اطمینان از حرکت در مسیر اجرای تحقیق
7. تعریف نظری و عملیاتی وا‍ژه های تحقیق: اقدامی برای برداشت مشترک از مفاهیم تحقیق (مختصر)
8. روش تحقیق: روش اجرای پژوهش بصورت مختصر.
9. قلمرو پژوهش: قلمرو موضوعی ، زمانی و مکانی.
10. خلاصه مطالب: خلاصه مطالب ارایه شده.

در برخی از دانشگاه ها تاکید بر این است که محدودیت های تحقیق نیز در همین فصل نوشته شود.

در برخی از دانشگاه نیز بر نوشتن مبانی نظری تحقیق در این بخش تاکید دارند.

ب-فصل دوم پایان نامه Review and Litrature یا ادبیات و پیشینه تحقیق

1. مقدمه : معرفی محتوای فصل
2. مبانی نظری: نطریه های مرتبط با موضوع و قابل بحث در فصل پنج (در تعدادی معدودی از دانشگاه ها مبانی نظری در فصل یک ارایه می شود)
3. پیشینه تحقیق: تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع
4. جمع بندی کلی: جمع بندی از مجموع ادبیات پیشینه
5. معرفی سازمان: معرفی و تشریح سازمان مورد مطالعه.
6. چهارچوب نظری: تشریح متغیر های پژوهش
7. مدل مفهومی: مدل رابطه بین طرح نظری(تئوری)وکار جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات می باشد.
8. خلاصه مطالب: خلاصه مطالب ارایه شده.

پ-نگارش فصل سوم پایان نامه Resarch Methodology یا روش شناسی تحقیق

1. مقدمه: معرفی محتوای فصل
2. روش و طرح کلی تحقیق: اشاره به روش تحقیق از ابعاد هدف، محیط اجرا، استراتژی و مسیراجرا
3. جامعه آماری: معرفی جامعه آماری
4. نمونه آماری و روش نمونه گیری: بیان تعداد نمونه و روش نمونه گیری
5. متغیرهای تحقیق: شاخص های تغییر پذیر تعریف می شوند
6. ابزار اندازه گیری: معرفی ابزار و اعتبار و روایی آن
7. شیوه جمع آوری اطلاعات: روش اجرا در جمع آوری اطلاعات
8. روش های آماری (تجزیه و تحلیل): معرفی انواع روش های آماری مورد استفاده در پایان نامه
9. روایی و پایایی: بررسی قابلیت اطمینان و اعتبار
10. خلاصه مطالب: خلاصه مطالب ارایه شده.

ت- نگارش فصل چهارم پایان نامه Findings یا تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

1. مقدمه : معرفی محتوای فصل
2. توصیف داده ها (آمار توصیفی): جداول و نمودارهای توصیفی
3. آزمون فرضیه ها یا طرح سؤالات (آمار استنباطی) : متناسب با یافته ها جداول و نمودارهای ذیربط ارایه می شود.
4. مدل اولیه و نهایی پژوهش: بررسی ضریب تاثیر…
5. خلاصه مطالب: خلاصه مطالب ارایه شده.

ث- نگارش فصل پنجم پایان نامه Discussion یا بحث و نتیجه گیری

1. مقدمه : معرفی و محتوای فصل
2. خلاصه تحقیق: خلاصه سه فصل
3. خلاصه یافته ها: خلاصه فصل چهارم
4. بحث : مقایسه تحقیقات و نتایج موافق و مخالف با نتایج حاصل از یافته ها
5. نتیجه گیری: ارایه پیام حاصل از تحقیق
6. محدودیت های تحقیق: محدودیت های در کنترل و خارج از کنترل محقق .
7. پیشنهادهای برخاسته از تحقیق: پیشنهادهایی که با نتایج بدست آمده می توان ارایه کرد.
8. پیشنهادهایی به سایر محققین : پیشنهاد برای انجام تحقیقات بعدی

ج- ترتیب صفحات کل پایان نامه:

1. روی جلد: گالینگور(چرمی)
2. صفحه عنوان فارسی: بدون شماره صفحه
3. صفحه بسم اله الرحمن الرحیم (در برخی از دانشگاه ها قبل از صفحه عنوان فارسی ارایه می شود): بدون شماره صفحه
4. برگه داوری: بدون شماره صفحه
5. صفحه تقدیم: بدون شماره صفحه
6. صفحه سپاسگزاری: بدون شماره صفحه
7. چکیده فارسی: بدون شماره صفحه
8. فهرست مطالب: آغاز نشانه گذاری صفحه با حروف ابجد
9. فهرست جداول: ادامه نشانه گذاری صفحه با حروف ابجد
10. فهرست نمودارها: ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد
11. فهرست شکل ها : ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد
12. فهرست نقشه ها : ادامه نشانه گذاری با حروف ابجد( از اینجا به بعد فصول آغاز می شود و موارد بعدی مربوط به بعد از فصول می شود)
13. پنج فصل پایان نامه
14. منابع: شماره صفحات داخل فصول ادامه می یابد.
15. پیوست ها: نشانه گذاری با حروف ابجد از ابتدا آغاز می شود.
16. چکیده انگلیسی: شماره صفحه ندارد.
17. صفحه عنوان انگلیسی: شماره صفحه ندارد.
18. پشت جلد: گالینگور(چرمی)
19. عطف: گالینگور (چرمی)

 

منابع نویسی

فهرست منابع شامل کلیه منابعی است که به نحوی در پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته اند. منبع نویسی دارای چند روش مشخص می باشد و ممکن است روش های مختلفی برای نوشتن فهرست منابع در دانشگاه های مختلف مورد تاکید قرار گیرد. برای نمونه به یکی از روش های رایج و مورد استفاده را شرح می دهیم:

تمامی منابعی که به نحوی در پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند، باید در این قسمت به صورت فهرست الفبا در دو بخش ابتدا فارسی و سپس لاتین ارایه گردد.

منابع ارایه شده باید مستقیماً مورد استفاده قرار گرفته باشند و از ذکر منبع در داخل منابع دیگر (منبع در منبع) اجتناب شود.

برای منبع نویسی و ارجاع دادن در متن به شکل زیر اقدام می گردد :

1. اگر در متن به موضوع مطالعه اشاره شود، نام نویسنده و سال انتشار داخل پرانتز می آید. مثلاً: برخلاف سایر شکل های نگارش، در خبر نویسی باید پاراگراف‌ها کوتاه و خلاصه باشند طوری که اکثر آنها بیش از یک جمله یا موضوع جدید نداشته باشند(تامپسون، ۱۹۹۶)
2. اگر به نام نویسنده در متن اشاره می شود سال انتشار داخل پرانتز درج می گردد. مثلاً : کوارترمن(۱۹۹۲) دریافت که بیش از ۹۵ درصد مدیران ورزش دانشگاهی آمریکا مدرک کارشناسی ارشد داشته اند.
3. اگر به مقاله ای که دو نویسنده دارد ارجاع داده شود، نام هردو، هربار به همراه سال انتشار در داخل پرانتز می آید. مثلاً : سرصفحه بالای برگه از مهم ترین عناصر خبر و شامل نام سازمان، آدرس و شماره تلفن، مشخصات تماس رسانه‌ای، تاریخ و زمان خبر و تیتر می‌باشد(سایمون و زاپالا، ۱۹۹۶)
4. اگر مقاله کمتر از ۶ نویسنده داشته باشد بار اول نام همه آنها به همراه سال انتشار و در دفعات بعد فقط نام نویسنده اول به علاوه کلمه “و همکاران” به همراه سال انتشار در داخل پرانتز آورده می شود.
5. اگر کاری شش یا بیشتر از آن، نویسنده داشته باشد، فقط نام خانوادگی نویسنده اول و به دنبال آن “و همکاران” به همراه سال انتشار در داخل پرانتز درج می شود.
6. اگر به قسمت خاصی از یک منبع ارجاع داده شود، لیست شماره صفحه یا صفحات پس از سال انتشار می آید.
7. اگر منبع الکترونیک بوده و شماره صفحه ندارد، در صورت دسترسی شماره پاراگراف آورده می شود.
8. اگر تمام یک وب سایت به عنوان منبع اشاره شود(و نه قسمتی از آن سایت)، به وب سایت مربوطه در متن اشاره می شود و نیازی به قرارگیری در فهرست منابع ندارد.
9. مکاتبات شخصی، سخنرانی ها، نامه ها، خاطرات، مکالمات و نامه های الکترونیک(ایمیل) نباید در فهرست منابع درج شوند و فقط در متن به آنها اشاره می شود که شامل نام، نوع مکاتبه و تاریخ خواهدبود.

نحوه نوشتن منابع در فهرست مربوطه :

1. ابتدا منابع فارسی و سپس منابع انگلیسی بر اساس حروف الفبا تنظیم می شوند.
2. شماره و ردیف. نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده(سال انتشار). عنوان کتاب، مقاله، گزارش یا پایان نامه تحصیلی همراه با ذکر عنوان پایان نامه دوره کارشناسی ارشد یا رساله دکترا(این قسمت با حروف ایتالیک و سیاه حروفچینی شود)، نام ناشر، مجله، سمینار یا موسسه علمی که مقاله در آن چاپ شده و یا نام دانشگاهی که پایان نامه در آنجا ارایه گردیده است. شماره مجله یا شماره جلد کتاب. شماره صفحه هایی که مطلب مورد نظر از آنها استخراج شده است(در صورتی که کل منبع موردنظربه عنوان مرجع مورد استفاده قرار گرفته باشد، لزومی به ذکر شماره صفحه ها نیست).
3. توجه شود که نام و نام خانوادگی با علامت ویرگول، سال با علامت پرانتز و سپس نقطه، عنوان با علامت نقطه، و انتشارات با شهر نشر و صفحه ها با علامت ویرگول از یکدیگر جدا شوند.
4. در صورتی که منبع بیش از یک نفر نویسنده داشت، پس از نوشتن نام هر نویسنده(ابتدا نام خانوادگی بعدکاما و بعد نام)، از علامت (؛) برای جداکردن نام ها استفاده می کنیم. اگرمنبع مورد استفاده تعداد نویسندگان زیادی داشت، لازم است اسامی تمامی آنها قید شود.
5. در زمینه کتاب ها یا مقالاتی که به یک نویسنده تعلق دارند، رعایت ترتیب زمانی انتشار آنها ضرورت دارد. دراین حالت ابتدا مورد جدیدتر مطرح می شود.
6. اگر کتاب ترجمه شده است، نام مترجم پس از نام کتاب به شکل مثال زیربیان شود : بست، جان دبلیو(۱۳۷۳). روش های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری. ترجمه حسن پاشاشریفی؛ نرگس طالقانی. تهران: انتشارات رشد، ۲۳-۲۷
7. در صورتی که مقاله از اینترنت یا لوح فشرده انتخاب می شود، منبع نویسی به این شکل صورت گیرد: نام خانوادگی، نام نویسنده(سال نشر). عنوان مطلب، تاریخ دریافت، نشانی اینترنتی یا نام لوح فشرده. در مورد مقالاتی که از سایت های اینترنتی استفاده می وشد، آدرس سایت به همراه دیگر اطلاعات مانند رفرنس های کتاب و مجله آورده شود.

شماره گذاری صفحات منابع نیز در ادامه فصول، ادامه می یابد و آخرین صفحه شماره عددی صفحات پایان نامه به آخرین صفحه فهرست منابع اختصاص دارد.

منبع: شهریار مرزبان _ دکتری تخصصی

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشته باشیم؟

 

سوالی که دغدغه همه دانشجویان تحصیلات تکمیلی در روزهای واپسین نگارش پایان نامه است.

چگونه یک دفاع موفق و کامل از پایان نامه داشته باشیم؟

آیا ممکن است شیوه ارائه تاثیر در نمره دفاع  و داوری داشته باشد؟

جواب به این سوالات را در ادامه بطور خلاصه به خوانندگان مشتاق،  تقدیم میکنیم. از صمیم قلب برایتان آرزوی موفقیت داریم. خیلی خوشحال می شویم بعد از اجرای یکی از بندهای این توصیه نامه بشنویم و کامنت بگذارید که به خاطر اجرای آنها موفق شدید.

جلسه دفاع میتواند خوب برگزار شود ! اینکه در برگزاری مناسب آن چه قدر سهیم هستید و نقش دارید واقعا صد در صد نیست. توکل به خدا کنید به اندازه ای که می توانید تلاشتان را بکنید و کار درست را انجام دهید بقیه اش را بسپارید به خدا. چراکه خوش خلقی و بد خلقی داوری دست شما نیست. گاهی اوقات به اصطلاح شانس می اورید و همه چی حتی آسان و هوا نیز دل انگیز می شود !

 

نکات مهم

من خودم حقیقتا از دسته ای نیستم که روز دفاع از پایان نامه کل اقوام و آشنایان و افرادی که ربطی به این رشته ندارند رو دعوت کنم، برخی روز دفاع از پایان نامه کل اقوام و آشنایان و افرادی که ربطی به این رشته ندارند رو دعوت می کنند. چراکه این روز برای آنها خیلی بزرگ است اما باید توجه داشته باشید اینکه زمان و فضایی را خیلی بزرگ کنید، قرار گرفتن در آن فضا و زمان ممکن است برایتان استرس آفرین باشد. پس اگر خودتان را خوب می شناسید که نمی توانید با حجم زیادی از پارامتر های محیطی روبرو شوید بهتر است از شدت آنها بکاهید. جلسه ای آرام و بدون هیاهو!

1. داوران را درگیر توضیحات کنید، آنها نباید خسته شوند
2. سرزنده و با روح باشید
3. صدایی تاثیر گذار، قوی  و رسا داشته باشید. آروم صحبت نکنید
4. از کارهایی که باعث پرت کردن حواس حاضرین می شود جلوگیری کنید
5. تمرین واقعی داشته باشید
6. مناسبترین پوشش ممکن (ساده، تمیزو اتو شده)  را داشته باشید
7. حرف های تکراری را حذف کنید
8. چند مرحله ای صحبت کنید ( با میزان هیجانی که به موضوع می دهید بهشنونده القا کنید که بخش جدیدی شروع شده که در ادامه بشتر توضیح داده خواهد شد)
9. از یک هفته قبل مراقب سلامتی تان باشید ( همیشه هستید اما آن هفته بیشتر) و برنامه غذایی مناسبی رو داشته باشید
10. شب قبل از دفاع استراحت کنید.
11. ساعت ارائه را قبلاز ۱۰ صبح نگذارید
12. پذیرایی را به دیگران واگذار کنید
13. فایل پاورپوینت ارائه خود را زیاد پروبال ندهید
14. به کسی در آن روز و روز قبلش و بعدش (ممکنه جلسه به فردا موکول بشه)قول ندهید و قرار ملاقات ها را حوالی آن روز کاملا کنسل کنید
15. لوازمرا بیاورید و روز قبل در محل ارائه قرار دهید. مثل پوینتر لیزری و یا چوب دستی اشاره، اگر لازم دارید
16. محل ارائه را روز قبل بررسی کنید. نور، وسایل مورد نیاز و چگونگی کار با لوازمی مثل پروژکتور
17. از ارائه و اسلایدها، نسخه بک آپ تهیه کنید، روی فلش مموری و سی دی بطور جداگانه
18. نوع قرار گیری تان در هنگام ارائه بسیار مهم است، هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه!
19. تعداد اسلاید ها مناسب باشدطوری که بتونید در زمان مورد نظر به راحتی و بدون عجله ارائه بدهید

 

داوران را درگیر توضیحات کنید.

نه تنها داوران، هر فردی را شامل می شود! اگر در طی مدت طولانی تنها متکلم باشید و داده پراکنی کنید، زمان زیادی نخواهید توانست مخاطب خود را با همه تمرکز، متوجه خود نگه دارید. به عنوان مثال، دست زیر چانه زدن در هنگام گوش دادن توسط داوران یکی از مصادیقی هست که می توانید متوجه شوید که مسیر اشتباه را در پیش گرفته اید. چاره چیست؟ آیا باید دیگران هم صحبت کنند؟ خیر.  بایستی بخشی از کار را با سوال شروع کنید. به عنوان مثال، ” ما در ابتدای پروژه، سوالمان این بود که چرا سلول a پس از در معرض قرار گرفتن در b از داروی c دچار تخریب سلولی می شود و همانطوری که شما هم کاملا می دانید این نتیجه طبیعی نیست…” کمی مکث هم همراه آن کنید… داور یا به این نتیجه منطقی واقف است یا واقف نیست. در هر دو حالت به حرف شما می اندیشد و فرصت می دهید ذهن او به تکاپو برای همراهی با متن سخن شما بیفتد. بعد از مکث، “سرانجام آقای دکتر جابز استاد مشاور من این پیشنهاد را دادند که رفتار این سلول را در دز کمتر دارو بررسی کنیم و من بعد از مدتی تلاش برای انجام صحیح آزمایش سرانجام به نتیجه خوبی رسیدم. …”  یعنی مدام سوال و چالش ها را مطرح کنید و خودتان جواب بدهید تا ذهن شنونده درگیر شود. مطمئن باشید  با این روش خسته نمی شود. فراموش نکنید، خستگی داور نتیجه خوبی ندارد! در طی صحبت، با آوردن نام افراد قدری فضای جلسه را عوض کنید و مراتب قدردانی خود را از راهنمایی هایشان در میان صحبت ها نشان دهید.

 

اصل ساده فراموش شده!

اگر موفقیت شما نتیجه کار تیمی بوده، بد نیست کمی از موفقیت کسب کرده و اعتبار را با افرادی که حق دارند (اساتیدتان) هم سهیم شوید و همه اعتبار و همه چیز های خوب را برای خود نخواهید! اگر از همین الان  این اصل ساده را یاد نگیرید، هیچ وقت یاد نخواهید گرفت! البته پیامی هم به اساتید محترم از طرف ما: در پایان نامه ای که استاد راهنمای آن هستید، شما بزرگترین نقش را دارید و آن همان راهنمایی دانشجو است. به عبارتی بیشترین اعتبار را شما کسب کرده اید. پس سعی کنید در جلسه دفاع، با اعتباری که به دانشجوی خودتان می دهید، لذت انجام موفقیت آمیز اولین کار علمی دوران زندگی اش را به او بدهید. انجام این کار توسط آنانی که از لبه علم گذشته و آنسوی علم را دیده اند، به تجربه ثابت کرده هیچ چیز از فردی که دهنده اعتبار است نه تنها کم نمی کند بلکه به اعتبار او نیز می افزاید.

 

چند مرحله ای صحبت کنید.

حتما کتاب داستان خوانده اید. کتاب دارای چند فصل است و در برخی از فصل ها به اوج می رسد و در برخی از فصل ها از شدت هیجان کم می شود. شما نیز بایستی فراز و نشیب هایی به صحبت ها و لحن خود بدهید. در دقیقه ۱۲ ام از ارائه خود ناگهان نوع لحن را عوض کنید و جدی تر، وارد مباحث دقیق و اصل مطلب و کاری که کرده اید شوید. کاری کنید که کسی خسته نشود. کاری کنید که تغییرات لحن و اسلایدهای شما ناگهانی باشد و اینطوری متوجه فاز و مرحله جدید شوند. با اینکار شما زمان جلسه را به دست گرفتید، به نوعی که وقتی ارائه شما تمام شود فرصت سوال پرسیدن از شما با انرژی کافی فراهم خواهد بود!

از سوال نترسید! اگر بخواهید با زیرکی، وقت را با ارائه سنگین و خسته کننده خود بگیرید تا وقت سوال کردن از شما کمتر شود، نتیجه بر عکس خواهید گرفت و خواهید دید سوال هایی که از شما پرسیده می شود، سخت تر و خسته کننده تر خواهد شد. انگار مغز انسان تقلید می کند. هر آنچه در ۳۰ -۴۵ دقیقه ارائه دیده است را عینا با رفتار مشابه پاسخ می دهد.

 

هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه!

این را تنها به جهت موضوع بی احترامی به داوران عرض نکردیم، بلکه بیشتر به این خاطر که وقتی شما تمرکزتان را از لپ تاپ و نگاه کردن به حضار، به محل سومی (صفحه نمایش پروژکتور) معطوف کنید، به مراتب کنترل کمتری به جلسه و اوضاع خواهید داشت. البته حفظ احترام بر شما واجب است و ربطی به جلسه دفاع ندارد. ضمنا از ژست هایی که بیانگر دانش فوق العاده شما در آن زمینه تحقیقاتی است به شدت پرهیز کنید. مصادیق مختلفی دارد. یک مثال: در حال ارائه دستی را در جیب گذاشته و قدم زنان مباحث علمی را بیان کنید. موردی بود که به همین دلیل داوران را عصبی کرده بود!

حتی اگر در هنگام سوال کردن به شما گفتند در اسلاید سوم وسط صفحه چه نوشته اید، هول نشوید! مجدد همان لپ تاپ و کامپیوتر را دنبال کنید و به صفحه پروژکتور نگاه نکنید. به جرات می توان گفت، نگاه کردن به صفحه پروژکتور و دنبال مطلب گشتن در آن، در حین پرسش و پاسخ، کار بسیار نادرستی است و کافیست مطلبی را در صفحه پروژکتور پیدا نکنید و تازه حضار بخواهند شما را راهنمایی کنند. این اتفاق به طرز باور نکردنی کبریت به انفجار کشیدن انبار تمرکز شما خواهد بود… پس تنها به دو مکان نگاه کنید: اول اساتید و حضار و دوم صفحه مانیتور روبرویتان!

 

نور جلسه

نور جلسه را طوری تنظیم نکنید که همه جا تاریک باشد و فقط نور لپ تاپ بر صورت شما بتابد و در تاریکی بدرخشید! روشن کردن چراغی در انتهای اتاق ارائه هیچ مشکلی ندارد. البته بایستی اسلاید ها را روز قبل در آن نور بطور امتحانی تست کنید که آیا از همه نقاط اتاق به خوبی دیده می شود یا خیر. پس زمینه و نور اسلاید های شما در ارائه مهم هست. هر نوع تم را برای نمایش انتخاب نکنید.

 

پذیرایی را به دیگران واگذار کنید.

منظور این است که از خرید تا توزیع پذیرایی، خودتان را اصلا درگیر نکنید. خب، واضح است که اگر روزهای قبل در دفاع دوستانتان این لطف را برایشان کرده باشید، در این مورد مشکلی نخواهید داشت.

در این میان ممکن است شما از آنهایی باشید که تا به حال برای دفاع کسی کمکی نکرده اید، حالا باید چه کار کنید!! راه حلش ساده است. از یکی از دوستان و یا بستگان نزدیک خود خواهش کنید، شاید یکی دلش برایتان سوخت و حاضر به کمک شد! در این هنگام مشکلی نیست و مجاز هستید که یکی از جوان های همسن فامیل را برای این کار بگمارید. البته تاکید کنید بدون همراه! مهمانی نیست!

در نهایت اگر یک دوست با معرفت هم پیدا نشد، از یکی از کارمندان دانشگاه از روز قبل بخواهید به شما لطف کرده و در مقابل، شما نیز پاسخ محبتش را بدهید. پس هرگز خودتان را درگیر این کار نکنید!

 

فایل پاورپوینت ارائه خود را زیاد پر و بال ندهید

اصل اول در یک ارائه خوب شیوه ارائه و تسلط به موضوع می باشد و ارائه یک پاورپوینت با انیمیشن های فراوان نه تنها باعث جذابیت نمی شود بلکه این شبهه را ایجاد میکند که ارائه دهنده به محتوا مسلط نیست و فقط به جزییات پرداخته است. همانطور که در یک ارائه داور به این مسئله ایراد گرفت و گفت باید پاورپوینت ساده تر باشد.

برای ساختن یک پاورپوینت خوب بهتر است به نکات زیر توجه کنید.

• سادگی در قالب و انیمیشن ها
• قرار دادن تیتر موضوعات و عدم توضیح مفصل
• تنظیم فایل به صورتی که مشخص کند در چه مرحله از ارائه (دفاع) قرار دارید.

 

از سوال نهراسید.

ببینید دوستان! داوران، پایان نامه شما را روزها قبل مطالعه کرده اند. سوالاتی را نوشته اند و در روز دفاع آمده اند تا پاسخ آنها را از شما بپرسند.

بنا را بگذارید فرد سوال کننده برای درک خودش از واقعیت سوال می پرسد و نه کم کردن نمره شما، غرض ورزی و یا خدای ناکرده خودنمایی مقابل بقیه! توجه داشته باشید، نوع نگرش شما و تصور شما از حقیقت پشت حوادث که چرا و به چه منظوری فلان سوال از من در حال پرسش است، تاثیر بسزایی در نتیجه و توانایی شما در کنترل جلسه دارد.

خوب به این واقعیت توجه کنید، حتی اگر تفکر سالمی پشت سوال نباشد، طرز رفتار و برخورد درست شما می تواند این ضربه را مانند ضربه گیر به حداقل  برساند. پس دنیا را از قبل برای خودتان تیره و تار نکنید که فلانی قرار است من را ضایع کند یا اینکه فلانی همیشه سوال های سخت و نفس گیر می پرسد، و از حرف هایی که ترس برانگیز باشد بپرهیزید.

آخرش قرار است چه شود؟ ببینید از اسم جلسه کاملا مشخص است، بایستی از خود دفاع کنید و قرار نیست چیزی نشنوید. بنابراین تلاش کنید که قدری از سوالات (نه همه سوالات) را به خوبی جواب دهید و بابت برخی دیگر اعلام ناتوانی تان را با سکوت و اینکه “نتوانستم روی این بخش کار کنم” نشان دهید. خاطرتان باشد نمره تان به خاطر اعتراف به ندانستن کم نخواهد شد. این را گفتم برای آنهایی که گلویشان خشک می شود و رنگشان با سوالات پی در پی می پرد و سرخ می شود. نمره زمانی کم خواهد شد که ندانید و بخواهید با جواب بی ربط جواب دهید.

همیشه نگاه جدی داوران را به معنی شرایط سخت تصور نکنید. در جواب دادن هم اصلا نیازی نیست با سرعت عمل کنید. به عکس های داوران در تصویر نگاه کنید. به نظر من بیشتر در چهره هایشان تازگی مبحث موج می زند تا آماده شدن برای پرسیدن سوال های سخت!

 

جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست.

فراموش نکنید جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست. بایستی از کاری که کرده اید با توضیحات دقیق و مفصل دفاع کنید. این موضوع را خیلی از دانشجو های تحصیلات تکمیلی که همزمان تدریس هم می کنند، توجه نمی کنند! برخی اوقات آنقدر رفتار دانشجو زننده می شود و اگر احیانا مقالاتش در یک ژورنال خیلی مهم چاپ شده باشد دچار غرور می شود که استاد داور محترم چنین تصور می کند که آمده تا درس یاد بگیرد! البته در جلسه دفاع همه درس یاد می گیرند اما نه اینقدر نمایان و درشت! که شما در نقش استاد هستید. حتی در جلسات تدریس هم بایستی مراقب باشید که غرور نداشته باشید، فرق شما با دانشجوی شما در آن زمینه تحقیقاتی فقط به اندازه یک ترم است! بعد از اتمام ترم ممکن است دانشجوی شما در آن زمینه متبحر تر از خود شما شود. پس غرور بی جا نداشته باشید.

 

موضوعاتی که در کنترل شما نیست.

مواردی مثل قطعی برق، افتادن صفحه پروژکتور، خاموش شدن ناگهانی پروژکتور و… به هیچ عنوان نقصی را متوجه شما نمی کند. در این مواقع، خونسردی خودتان را حفظ کنید. خیلی خونسرد در محل ارائه تان پشت کامپیوتر بایستید و اجازه دهید دوستانتان رفع مشکل کنند. البته اگر کامپیوترتان ویروسی باشد و ناگهان وسط کار هنگ کند، نقص متوجه شماست. گفته باشم!

اصلاحات پایان نامه

به محض اتمام ارائه و پس از تموم شدن پرسش و پاسخ، اساتید از شما میخوان که به همراه حضار محل جلسه را ترک کنید تا جلسه ای برای تعییین نمره ی شما تشکیل بدهند. سپس نمره ی شما را تعیین میکنند و بعد از چند دقیقه بهتون اعلام میکنند. و یک سری اصلاحات که مد نظر اساتید داور بوده را جهت اعمال در پایان نامه، کتبا به اطلاعتون میرسونن. شما باید قبل از تحویل نسخه نهایی پایان نامه، این اصلاحات را انجام بدید و از استاد راهنما و داور هم تاییدیه بگیرید و سپس مجاز به تسویه حساب با دانشگاه می شوید. فرصت انجام اصلاحات برای دانشگاهای مختلف، متفاوته و بهتره از بخش پژوهشی دانشکده سوال کنید اما معمولن یک ماه فرصت میدن و ازتون هم تعهد میگیرند که تا یک ماه دیگه این اصلاحات را انجام میدید.

پس از انجام اصلاحات در مهلت مقرر ، فرم خاصی که مشخص میکنه که شما اصلاحات را انجام دادید را به همراه نسخه  اصلاح شده ی پایان نامه یا حداقل به همراه مدارکی که باهاش میتونید استاد راهنماتون را قانع کنید که شما اصلاحات را انجام دادین و ایرادات وارده را رفع کردین، به استاد راهنمای محترم برای امضا تحویل میدید و بعد فرم را به پژوهشی تحویل میدید تا نمره ی شما را به آموزش بفرستند. البته یک فرم دیگه هم هست به اسم فرم مستندات پژوهشی، که مربوط به مقالات استخراج شده و.. از پایان نامه هستش که در مهلت مقرر باید این فرم ها را به بخش پژوهش دانشکده تحویل بدید. برای جلوگیری از عواقب آموزشی احتمالی، بنظرم بهتره از این بازه ی زمانی اطلاع داشته باشید و اصلاحات مد نظر را تا قبل از اون تاریخ انجام داده و فرم های مربوط را پس از گرفتن امضاء از استاد راهنما به امور پژوهشی دانشکده تحویل بدید تا نمرتون را به آموزش برای درج در کارنامه اعلام کنند.

خاطر نشان می­شود تا پس از جلسه دفاع، به دانشجو فرصت داده میشه که با ارائه ی مقاله های مربوط، نمره ی خودش رو افزایش بده. معمولا نمره ی پایان نامه از هجده هستش (برای دانشگاه های مختلف این نمره متفاوته )و دو نمره هم مربوط به مقاله میشه.  جزئیات مربوط به نمرات مقالات را میتونید از بخش پژوهشی دانشکده سوال کنید.

تبدیل پایان نامه به کتاب

 از جمله دغدغه‌های بسیاری از دانشجویان در مقاطع تحصیلی بالا این است که پس از دفاع از پایان نامه و مکتوب شدن آن، این اثر با ارزش به کتابخانه دانشگاه منتقل شده و از دسترس افراد زیادی در جامعه دور می‌گردد.

تبدیل پایان نامه به کتاب شرایط خاصی را نمی طلبد و افراد متقاضی می توانند با کمی تغییرات در پایان نامه خود امکان تبدیل پایان نامه به کتاب را فراهم آورند.

 

 نکاتی در مورد تبدیل پایان نامه به کتاب:

• در فایل پایان نامه کلمات پایان نامه، مقاله، تحقیق، پژوهش و… به کلمه کتاب تبدیل می‌شود و عبارات استاد راهنما-استاد مشاور و هر گونه نشانه ای از پایان نامه بودن از فایل حذف می شود.
• چکیده در فایل کتاب به پیشگفتار تبدیل می‌گردد.
• بخش های مربوط به نتیجه گیری ویرایش می گردد.
• از آنجا که اطلاعات پایان نامه بیشتر به صورت موردی می‌باشد جهت تبدیل به کتاب شایسته است اطلاعات آن بسط داده شود و جهان‌شمول گردد.
• قطع پایان نامه A4 بوده و بعد از تبدیل به فایل کتاب (معمولاٌ قطع وزیری) چون سایز آن کمتر می‌شود لذا تعداد صفحات اضافه می‌شود به عنوان مثال ۱۰۰ صفحه پایان نامه تقریباً به ۱۳۰ صفحه کتاب تبدیل می‌شود. از آنجا که پایان نامه جنبه علمی دارد لذا سایز پیشنهادی وزیری می باشد. البته امکان چاپ به همان صورت ( A4سایز رحلی) وجود دارد ولی مرسوم نیست.
• معمولاً پایان نامه ها دارای فهرست مفصلی در مورد مطالب، عکس ها و  همچنین نمودارها و جداول هستند که باید به صورت یک فهرست مناسب برای کتاب و به صورت کلی درآید، فهرست عکس ها و نمودارها و جداول می بایست حذف گردد.

هزینه‌ها:

در مورد تعیین هزینه چاپ کتاب و هزینه تبدیل پایان نامه به کتاب چند مورد را باید در نظر داشت:

1. تعداد صفحات
2. سایز کتاب
3. جنس صفحات داخلی
4. نوع صحافی
5. نوع چاپ
6. تعداد رنگ در چاپ

تهیه و تنظیم مقاله علمی از پایان نامه

تدوین مقاله علمی جهت انتشار در مجله های علمی از جنبه های مختلفی حایز اهمیت است چرا که محققان علاوه بر بهره مندی از آثار حقوقی، تا اداری و …، می توانند به ارتقای منزلت اجتماعی واشتهارعلمی دست پیدا کنند.

در یک طبقه بندی کلی می توان مقالات را به دو دسته تقسیم نمود:

۱-    مقالات علمی – پژوهشی

۲-     مقالات علمی – ترویجی

 

مقالات علمی – پژوهشی

این دسته از مقالات علی القاعده، باید از یک پروژه تحقیقاتی حاصل شده باشند و به تولید علمی حتی به میزان کم منجر شوند، لذا شاهد نوعی نوآوری علمی در این گونه مقالات هستیم چنین مقالاتی دارای هیئت تحریریه هستند و توسط صاحبنظران مورد قضاوت و داوری قرار می گیرند و پس از پذیرش، در مجله های معتبر علمی – پژوهشی داخل یا خارج از کشور منتشر می شوند. درکشور ما، اعطای ارزش و درجه علمی – پژوهشی به این مقالات توسط کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت می پذیرد. معتبر ترین مجله های علمی جهان به وسیله موسسه اطلاعات علمی ISI نمایه می شوند  که در سایت WWW.isinet.com  قابل مشاهده اند .

نکته قابل توجه در ارتباط با این دسته از مقالات اینست که، مجلات علمی – پژوهشی به هیچ وجه مقاله ترجمه  را چاپ و منتشر نمی کند، در حالیکه در مجلات علمی – ترویجی ترجمه مقالات همه پذیرفته می شود .

 

مقالات علمی – ترویجی 

این مقالات بر پایه ترکیب، تلفیق و جابه جایی دانش موجود تهیه می شوند و به روشن شدن مطالب کمک وافری می نمایند اما ارزش و اعتبار علمی این دسته از مقالات در مقایسه با مقالات علمی– پژوهشی در سطح پایین تری قرار دارد این دسته از مقالات در گروههایی که به آن ها اشاره می شود قابل مشاهده و بررسی هستند .

۱- مقالات  مروری

۲- مقالات تدوینی

در این مقالات محقق با استفاده از کارهای انجام گرفته در گذشته با یک هدف معین مقاله جدید را تنظیم می کند.

۳- مقالات ترجمه ای

همانگونه که اشاره شد مقالات ترجمه ای در مجلات علمی – ترویجی مورد استفاده قرار می گیرد.

۴- مقالات تحلیلی

در این دسته تجزیه و تحلیل و نقادی به گونه ای هدفمند صورت می پذیرد.

 

از بین گروههایی که در بالا به آن ها اشاره شد، مقالاتی که جنبه تحلیلی دارند از وزن و اهمیت بیشتری برخوردارند.

 

 ساختار مقاله علمی (حاصل از پایان نامه)

در این قسمت ساختار مقاله  علمی – پژوهشی که از یک پروژه تحقیقاتی (یا پایان نامه) مستخرج می شود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

مشخصات مقاله :

عنوان مقاله: عنوان مقاله باید کوتاه ، فاقد ابهام ورسانده مطلب باشد.

نام نویسنده یا نویسندگان مقاله: نام نویسندگان ، زمان و مکان تهیه و مقاله ، نام دانشگاه یا موسسه مربوط،  عنوان و رتبه  نویسندگان، آدرس پستی و الکترونیکی و … باید  ذکر شود.

در مقالات باید به نام سازمان یا بنیادی که در تامین مالی طرح مشارکت کرده اند اشاره کرد. عموما مقالات علمی از یک حمایت خارجی  بهره مند هستند.

 

۱- چکیده

چکیده باید با خط ریز تر و در فضای محدود تر از متن اصلی مقاله آورده شود چنانچه مقاله به زبان فارسی  باشد لازم است چکیده انگلیسی آن نیز تهیه شود در پایان چکیده واژه های کلیدی قرار می گیرند که شامل حداقل  سه و حداکثر  پنج  واژه می باشد.

چکیده مقاله باید شامل مطالبی درباره ضرورت پرداختن به موضوع، فرضیه یا سوال تحقیق، روش تحقیق و تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری  باشد.

 

۲- مقدمه

در مقدمه  اشاره ای به مبانی نظری موضوع،  اهمیت و ابعاد مساله می شود و بیان می کند که مقاله از چند بخش تشکیل شده است.

 

۳- روش تحقیق

در این بخش سوالات اساسی مقاله، فرضیه ها، جامعه آماری، نمونه گیری، روشهای گرد آوری اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و سایر مسائل مربوط توضیح داده می شود.

 

۴- اطلاعات و داده ها

در این قسمت یافته های آماری و غیر آماری تحقیق که مواد خام تجزیه و تحلیل را تشکیل می دهد ذکر می گردد.

 

۵- تجزیه و تحلیل

در این قسمت به تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات که در راستای هدف تحقیق و آزمون فرضیه هاست، پرداخته می شود تمام قسمت اصلی تحقیق و کار علمی درقسمت تجزیه و تحلیل مقاله شکل می گیرد. حدوداً نیمی از هر مقاله علمی مختص تجزیه و تحلیل می باشد.

 

۶- نتیجه گیری

عمده ترین قسمت مقاله بعد از تجزیه و تحلیل، مباحث مربوط به نتیجه گیری، ‌جمع بندی یا ملاحظات پایانی است. در این جا نتایج حاصل از بررسی و آزمون فرضیه ها مورد بحث قرار می گیرد و از نتیجه حاصل از تحقیق در جهت دستیابی  به اهداف جدید استفاده می گردد.

 

۷- فهرست منابع

در این بخش فهرست منابع و ماخذ ذکر می شوند مجله های علمی گاه سبک خاصی در نحوه ارجاع دهی دارند. لذا در هنگام نگارش سبک و شرایط ذکر شده در مجله باید رعایت شود.

 

۸- ضمایم

در این قسمت محقق می تواند نقشه، آمار، تصویر، نمودار و هر آنچه را که بر غنای مطلب می افزاید و به درک مطالب ارایه شده کمک می نماید را ضمیمه مقاله کند.

 

ملاحظات مربوط به تدوین مقاله علمی

۱-  نویسنده باید از پرداختن به حاشیه ها خودداری نماید یعنی موضوعات فرعی و غیر ضروری را بیان نکند.

۲-  از تکرار غیر ضروری مطالب مقاله خود داری کند.

۳-  از منابع و ماخذ به روش مورد نظر مجله استفاه کند.

در فهرست منابع و ماخذ توجه به چند نکته ضروری است:

باید اطلاعاتی در خصوص نویسنده، مقاله، ناشر، محل نشر و… وجود داشته باشد این امر در دو شکل صورت می پذیرد.

APA: این فرم بیشتر در ایران رایج است که در آن سال انجام تحقیق بعد از نام خانوادگی و نام در پرانتز قرار می گیرد.

MLA: دراین سیستم سال چاپ اثر در قسمت آخر و بدون پرانتز قرار می گیرد.

سیستم های ارجاع دهی هم متفاوت است و در اشکال زیر صو رت می پذیرد:

-ارجاع دهی به متن

-زیر نویس

زیر نویس ها می توانند دارای شماره مسلسل باشند یا از آن استفاده نشود.

 

۴-  مقاله علمی از لحاظ آداب نگارش باید بدون غلط باشد.

۵- باید بین مطالب، عنوان اصلی و فرعی، چکیده، مقدمه و متن همواره ارتباط و انسجام وجود داشته باشد و تصاویر، جداول و نمودار های استفاده شده، مرتبط با بحث باشند و محل مناسب درج آن ها مشخص گردد.

۶- در انتخاب فونت، حاشیه ها، پاراگراف بندی، عناوین اصلی و فرعی و… دقت لازم صورت بگیرد و مقاله از ظاهر فیزیکی تمیز وشکیل و زیبا برخوردار باشد.

۷- اخلاقی علمی و آکادمیک ایجاب می کند که نویسنده مقاله آن را فقط برای یک مجله علمی _ پژوهشی ارسال کند.

۸- حتی الامکان علاوه بر نسخه کاغذی باید یک نسخه نرم افزاری مانند CD و… توسط محقق ارسال شود.

۹- عنوان مقالات وکتب مورد استفاده در فهرست با حروف کج تایپ شود.

۱۰- رعایت کردن قرار دادها در عمل، به هنگام استفاده از نام، تاریخ، عدد و رقم و… حتما در فهرست منابع و ماخذ به منبع  آن  ارجاع داده شود.

۱۱- به کاربردن نشانه ها، مقیاسهای رایج و بین المللی با توجه به رشته علمی مورد نظر و یکسان سازی آن ها.

۱۲- در صورت فارسی بودن مقاله باید معادل لاتین واژه های تخصصی، اسامی و… اشاره شود.

انتخاب موضوع مناسب برای مقاله و تحقیق

 

چند پیشنهاد برای یافتن موضوع مناسب برای تحقیق :

1. کمک گرفتن از دیگران (استادان، مدیر مؤسسه، همکاران، یا افراد خانواده).
2. مطالعه کارهای تحقیقی دیگران و ارتباط دادن آنها با علایق و انگیزه های دیگر خود.
3. فکر کردن به تجارب قبلی و زمینه های مورد علاقه تان.
4. فکر کردن به یک عنوان.
5. یاد آوری کلمات قصار، واگویه ها وگفته ها.
6. پی جویی حدس و گمانهای خود.
7. ترسیم شکل، نمودار یا انگاره ای از آنچه در ذهن دارید.

 

معیارهای مهم برای انتخاب یک موضوع مفید و موثر :

• علاقه و توانایی های پژوهشگر به موضوع مورد تحقیق
• خلاقیت در شناسایی نیازهای جامعه و طرح مسئله: در واقع موضوع باید مناسبت داشته باشد . یعنی جزء اولویتهای مهم و اساسی در نظر محقق باشد. به عنوان مثال هر چه رنج موجودات مبتلا و عوارض اقتصادی و بهداشتی بالاتر باشد موضوع در اولویت بالاتری قرار می گیرد.
• بدیع بودن موضوع تحقیق
• موضوع باید مناسبت داشته باشد: یعنی موضوع جزء موضوعات اولویت دار باشد.
• اجتناب از دوباره‌کاری در موضوع طرح:برای اینکه بدانیم موضوع مورد تحقیق ما تکراری است یا نه و آیا ارزش تحقیق دارد یا نه، باید متون مرتبط بررسی شود. با توجه به امکانات موجود و در دسترس، این امر کار دشواری نیست. محقق می‌تواند با مراجعه به مقالات داخلی و خارجی، خلاصه کنگره‌ها تماس با سایر محققینی که درخصوص موضوع پژوهش یا موضوعات مشابه کار کرده‌اند، نظری اجمالی به کارهای سایر محققین داشته باشد. البته ذکر این نکته لازم است که زمانی یک موضوع تکراری است که تمامی ابعاد تحقیق و موضوع مانند هم باشند. ولی اگر از نظر زمانی یا مکانی با هم متفاوت باشند، موضوع دیگر تکراری نیست.
• موضوع قابلیت اجراء را داشته باشد: یعنی آیا تمامی امکانات و شرایط لازم برای انجام تحقیق درخصوص موضوع مذبور در آن مکان فراهم است یا نه؟ و یک موضوع حتی اگر تمامی ویژگی‌های لازم را داشته باشد، اما قابل انجام نباشد، موضوع خوبی نخواهد بود.
• کاربردی و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد: عملاً مطالعاتی در اولویت پژوهشی قرار دارند که با حداقل هزینه جنبه کاربردی داشته و نتیجه آن برای برنامه‌ریزان و مدیران جامعه در زمان حال یا آینده نزدیک مفید واقع شود.
• نداشتن موانع اخلاقی:در مطالعاتی که در آن جامعه مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌ای بر سوژه‌های انسانی صورت می‌گیرد، رضایت‌مندی و حفظ حرمت انسانی و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسیار ضروری است.
• مقبولیت سیاسی و فرهنگی:موضوع مورد مطالعه باید مورد پذیرش فرهنگ و عرف جامعه باشد.
• و . . .

تهیه و تنظیم مقاله علمی

تدوین مقاله علمی جهت انتشار در مجله های علمی از جنبه های مختلفی حایز اهمیت است چرا که محققان علاوه بر بهره مندی از آثار حقوقی، تا اداری و …، می توانند به ارتقای منزلت اجتماعی واشتهارعلمی دست پیدا کنند.

در یک طبقه بندی کلی می توان مقالات را به دو دسته تقسیم نمود:

۱-    مقالات علمی – پژوهشی

۲-     مقالات علمی – ترویجی

 

مقالات علمی – پژوهشی

این دسته از مقالات علی القاعده، باید از یک پروژه تحقیقاتی حاصل شده باشند و به تولید علمی حتی به میزان کم منجر شوند، لذا شاهد نوعی نوآوری علمی در این گونه مقالات هستیم چنین مقالاتی دارای هیئت تحریریه هستند و توسط صاحبنظران مورد قضاوت و داوری قرار می گیرند و پس از پذیرش، در مجله های معتبر علمی – پژوهشی داخل یا خارج از کشور منتشر می شوند. درکشور ما، اعطای ارزش و درجه علمی – پژوهشی به این مقالات توسط کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت می پذیرد. معتبر ترین مجله های علمی جهان به وسیله موسسه اطلاعات علمی ISI نمایه می شوند  که در سایت WWW.isinet.com  قابل مشاهده اند .

نکته قابل توجه در ارتباط با این دسته از مقالات اینست که، مجلات علمی – پژوهشی به هیچ وجه مقاله ترجمه  را چاپ و منتشر نمی کند، در حالیکه در مجلات علمی – ترویجی ترجمه مقالات همه پذیرفته می شود .

 

 ساختار مقاله علمی _ پژوهشی

در این قسمت ساختار مقاله  علمی – پژوهشی که از یک پروژه تحقیقاتی (یا پایان نامه) مستخرج می شود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

مشخصات مقاله :

عنوان مقاله: عنوان مقاله باید کوتاه ، فاقد ابهام ورسانده مطلب باشد.

نام نویسنده یا نویسندگان مقاله: نام نویسندگان ، زمان و مکان تهیه و مقاله ، نام دانشگاه یا موسسه مربوط،  عنوان و رتبه  نویسندگان، آدرس پستی و الکترونیکی و … باید  ذکر شود.

در مقالات باید به نام سازمان یا بنیادی که در تامین مالی طرح مشارکت کرده اند اشاره کرد. عموما مقالات علمی از یک حمایت خارجی  بهره مند هستند.

 

۱- چکیده

چکیده باید با خط ریز تر و در فضای محدود تر از متن اصلی مقاله آورده شود چنانچه مقاله به زبان فارسی  باشد لازم است چکیده انگلیسی آن نیز تهیه شود در پایان چکیده واژه های کلیدی قرار می گیرند که شامل حداقل  سه و حداکثر  پنج  واژه می باشد.

چکیده مقاله باید شامل مطالبی درباره ضرورت پرداختن به موضوع، فرضیه یا سوال تحقیق، روش تحقیق و تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری  باشد.

 

۲- مقدمه

در مقدمه  اشاره ای به مبانی نظری موضوع،  اهمیت و ابعاد مساله می شود و بیان می کند که مقاله از چند بخش تشکیل شده است.

 

۳- روش تحقیق

در این بخش سوالات اساسی مقاله، فرضیه ها، جامعه آماری، نمونه گیری، روشهای گرد آوری اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و سایر مسائل مربوط توضیح داده می شود.

 

۴- اطلاعات و داده ها

در این قسمت یافته های آماری و غیر آماری تحقیق که مواد خام تجزیه و تحلیل را تشکیل می دهد ذکر می گردد.

 

۵- تجزیه و تحلیل

در این قسمت به تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات که در راستای هدف تحقیق و آزمون فرضیه هاست، پرداخته می شود تمام قسمت اصلی تحقیق و کار علمی درقسمت تجزیه و تحلیل مقاله شکل می گیرد. حدوداً نیمی از هر مقاله علمی مختص تجزیه و تحلیل می باشد.

 

۶- نتیجه گیری

عمده ترین قسمت مقاله بعد از تجزیه و تحلیل، مباحث مربوط به نتیجه گیری، ‌جمع بندی یا ملاحظات پایانی است. در این جا نتایج حاصل از بررسی و آزمون فرضیه ها مورد بحث قرار می گیرد و از نتیجه حاصل از تحقیق در جهت دستیابی  به اهداف جدید استفاده می گردد.

 

۷- فهرست منابع

در این بخش فهرست منابع و ماخذ ذکر می شوند مجله های علمی گاه سبک خاصی در نحوه ارجاع دهی دارند. لذا در هنگام نگارش سبک و شرایط ذکر شده در مجله باید رعایت شود.

 

۸- ضمایم

در این قسمت محقق می تواند نقشه، آمار، تصویر، نمودار و هر آنچه را که بر غنای مطلب می افزاید و به درک مطالب ارایه شده کمک می نماید را ضمیمه مقاله کند.

 

ملاحظات مربوط به تدوین مقاله علمی

۱-  نویسنده باید از پرداختن به حاشیه ها خودداری نماید یعنی موضوعات فرعی و غیر ضروری را بیان نکند.

۲-  از تکرار غیر ضروری مطالب مقاله خود داری کند.

۳-  از منابع و ماخذ به روش مورد نظر مجله استفاه کند.

در فهرست منابع و ماخذ توجه به چند نکته ضروری است:

باید اطلاعاتی در خصوص نویسنده، مقاله، ناشر، محل نشر و… وجود داشته باشد این امر در دو شکل صورت می پذیرد.

APA: این فرم بیشتر در ایران رایج است که در آن سال انجام تحقیق بعد از نام خانوادگی و نام در پرانتز قرار می گیرد.

MLA: دراین سیستم سال چاپ اثر در قسمت آخر و بدون پرانتز قرار می گیرد.

سیستم های ارجاع دهی هم متفاوت است و در اشکال زیر صو رت می پذیرد:

-ارجاع دهی به متن

-زیر نویس

زیر نویس ها می توانند دارای شماره مسلسل باشند یا از آن استفاده نشود.

 

۴-  مقاله علمی از لحاظ آداب نگارش باید بدون غلط باشد.

۵- باید بین مطالب، عنوان اصلی و فرعی، چکیده، مقدمه و متن همواره ارتباط و انسجام وجود داشته باشد و تصاویر، جداول و نمودار های استفاده شده، مرتبط با بحث باشند و محل مناسب درج آن ها مشخص گردد.

۶- در انتخاب فونت، حاشیه ها، پاراگراف بندی، عناوین اصلی و فرعی و… دقت لازم صورت بگیرد و مقاله از ظاهر فیزیکی تمیز وشکیل و زیبا برخوردار باشد.

۷- اخلاقی علمی و آکادمیک ایجاب می کند که نویسنده مقاله آن را فقط برای یک مجله علمی _ پژوهشی ارسال کند.

۸- حتی الامکان علاوه بر نسخه کاغذی باید یک نسخه نرم افزاری مانند CD و… توسط محقق ارسال شود.

۹- عنوان مقالات وکتب مورد استفاده در فهرست با حروف کج تایپ شود.

۱۰- رعایت کردن قرار دادها در عمل، به هنگام استفاده از نام، تاریخ، عدد و رقم و… حتما در فهرست منابع و ماخذ به منبع  آن  ارجاع داده شود.

۱۱- به کاربردن نشانه ها، مقیاسهای رایج و بین المللی با توجه به رشته علمی مورد نظر و یکسان سازی آن ها.

۱۲- در صورت فارسی بودن مقاله باید معادل لاتین واژه های تخصصی، اسامی و… اشاره شود.

 

 

مقالات علمی – ترویجی 

این مقالات بر پایه ترکیب، تلفیق و جابه جایی دانش موجود تهیه می شوند و به روشن شدن مطالب کمک وافری می نمایند اما ارزش و اعتبار علمی این دسته از مقالات در مقایسه با مقالات علمی– پژوهشی در سطح پایین تری قرار دارد این دسته از مقالات در گروههایی که به آن ها اشاره می شود قابل مشاهده و بررسی هستند .

۱- مقالات  مروری

۲- مقالات تدوینی:  در این مقالات محقق با استفاده از کارهای انجام گرفته در گذشته با یک هدف معین مقاله جدید را تنظیم می کند.

۳- مقالات ترجمه ای: همانگونه که اشاره شد مقالات ترجمه ای در مجلات علمی – ترویجی مورد استفاده قرار می گیرد.

۴- مقالات تحلیلی: در این دسته تجزیه و تحلیل و نقادی به گونه ای هدفمند صورت می پذیرد.

 

از بین گروههایی که در بالا به آن ها اشاره شد، مقالاتی که جنبه تحلیلی دارند از وزن و اهمیت بیشتری برخوردارند.

 

ساختار مقاله علمی _ ترویجی

بخش های اساسی یک مقاله علمی به ترتیب عبارتند از: عنوان؛ اسامی نویسندگان؛ چکیده؛ مقدمه، تعاریف، اصل مقاله، نتایج و یافته ها، جمع بندی شامل بحث و مقایسه، کاربرد نتایج در دنیای واقعی، پیشنهاد تحقیقات آینده؛ سپاسگزاری و منابع.

 

1. عنوان

عنوان مقاله باید متناسب با موضوع، اهداف و نتایج پژوهش باشد و بتواند موضوع پژوهش را به طور خلاصه برای خواننده ارائه کند. شامل کلمات یا عبارات اضافه نباشد و حتی المقدور از یک سطر بیشتر نباشد و تا حد امکان جامع و مانع باشد.

 

2. اسامی نویسندگان

اسامی نویسندگان معمولاً در زیر عنوان مقاله درج می شود. مشخصات، مرتبه علمی، آدرس، تلفن، فاکس و ایمیل نویسنده (نویسندگان) به دو زبان فارسی و انگلیسی آورده می شود.

 

3. چکیده

در چکیده مقاله، حدود (۱۵- ۵ سطر یا ۲۵۰ کلمه) با گفتمانی گذشته نگر، اشاره می شود که در متن مقاله چه ارائه شده. چکیده مقاله، ضمن کوتاه بودن، باید گویا و سلیس بوده و کلیت متن مقاله را منعکس نماید.

 

4. واژگان کلیدی

کلیدواژه‎ها، مفاهیم اصلی یک مقاله هستند که بیشترین تکرار را دارند و می توانند از عنوان مقاله استخراج شوند. واژگان کلیدی می تواند بین ۳ تا ۶ کلمه را در بر گیرد.

 

5. مقدمه

مقدمه شامل دو قسمت است: ابتدا معرفی موضوع مقاله در حدود (۱۵- ۵) سطر بمنظور آشنایی و نفوذ در خواننده. سپس حدود پنج سطر با گفتمانی آینده نگر، به مطالبی که در ادامه مقاله خواهد آمد اشاره می شود.

 

6. تعاریف

بر اساس عنوان مقاله، ممکن است دارای چند پاراگراف باشد. در هر پاراگراف به یک موضوع اشاره و بصورتی مستند (نام خانوادگی، سال، صفحه) از قول دیگر نویسندگان نقل قول می شود. در حقیقت در این تیتر، خواننده با مبانی نظری عنوان مقاله آشنا می‌شود. این تیتر بهتر است بین ۳۰-۱۰ سطر باشد.

 

7. اصل مقاله

این قسمت به اصل مقاله میپردازند. بر حسب عنوان و محتوای مقاله، ممکن است این قسمت بنا به ضرورت شامل چند پاراگراف و چند تیتر باشد. در هر صورت بر حسب اینکه عنوان و محتوای مقاله شما چیست، لازم است تیترهای مناسب و جذابی برای این شماره ها انتخاب نموده و در مورد آنها بصورتی کاملاً مستند مطلب نوشته شود. اصل مقاله بهتر است بین (۱۰- ۵) صفحه باشد.

 

8. نتایج و یافته ها

در این تیتر به خواننده گفته می شود که در متن مقاله چه ارائه شده و نوآوری مقاله چه بوده است. در حقیقت، گفته نویسنده در این تیتر باید با گفته او در پاراگراف دوم مقدمه سازگار و همخوان باشد. این تیتر بهتر است حدود یک صفحه A4 بوده و در قالب یک جدول، نمودار، شکل، عکس، فرمول، و یا حداقل جملاتی زیبا، نوآوری (Contribution) مقاله را نشان دهد.

 

9. جمعبندی

این تیتر حداقل شامل سه تیتر فرعیست. در این تیتر به خواننده گفته می شود که نظر و برداشت نویسنده از محتوای مقاله چیست، فواید خواندن این مقاله چیست، بعبارت دیگر مشروعیت و موجه بودن زحمات خود در نگارش مقاله را به خواننده میگوید.

و اما تیترهای فرعی: بحث و مقایسه در این تیتر نویسنده نوآوری مقاله خود را با نوآوری حداقل یک مقاله یا تحقیق نویسندگان دیگر مقایسه، و شباهتها و تفاوتهای کار خود را با آنها مقایسه می‌کند. در هر صورت نکته بسیار مهم این است که خواننده فکر کند نویسنده یک چیز نو و بدیعی را به دنیای علم و دانش عرضه کرده است. این تیتر بهتر است بین (۱۵- ۵) سطر باشد.

نتیجه گیری و کاربردهای دنیای واقعی در این تیتر نویسنده به خواننده میگوید که نوآوری او در چه زمان و مکانی میتواند مشکلی را از مشکلات دنیای واقعی حل نماید، و چگونه در دنیای واقعی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. این تیتر بهتر است بین (۱۵- ۵) سطر باشد.

پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده در این تیتر نویسنده راه را برای ادامه تحقیقات بوسیله دیگران و یا برای خود در آینده هموار نموده، و حداقل باید یک عنوان مقاله جدید(کوتاه، مناسب، زیبا و جذاب) مرتبط با مقاله حاضر خود را، به خواننده ارائه نماید.

 

10. سپاسگزاری

در این قسمت نویسنده از کسانیکه در اجرای تحقیق با او همکاری کرده اند قدردانی می‌کند. این قسمت بهتر است بین (۵- ۲) سطر باشد. البته این تیتر اختیاری است و میتواند نوشته نشود.

 

11. منابع و مأخذ

فقط منابعی که در متن مقاله مورد استناد قرار گرفته اند در این قسمت طبق الگوی مشخص ذکر می شوند. ابتدا منابع فارسی و بعد منابع انگلیسی ذکر می شوند. منابع استنادی مقاله باید(حداقل در چند مورد) بسیار جدید و نو باشند. سایتهای Magiran.com, Irandoc.ac.ir, Sciencdirect.com, Ebsco, Emerald, Google advanced search  در شرایط امروز ایران بسیار مفیدند.

انواع مقاله

معرفی ژورنال مناسب

قطعا انتخاب ژورنال مناسب برای انتشار مقاله، مهم ترین مسئله یا چالش پیش روی یک محقق است. صحبتم صرفا مسئله ISI بودن یا ضریب تاثیر ژورنال نیست ، چون گاها پیش می آید که مشخصا ژورنالی را برای انتشار مقاله خود سراغ نداریم و شاید به تعبیر بهتر بدنبال یک مشاور هستیم تا بر مبنای موضوع کاری ما و مقاله تهیه شده ، ژورنالی را پیشنهاد کند. و یا مثلا مدت زمان داوری ژورنال برای ما هم مهم است.

در این پست چند وبسایت را به شما معرفی می کنم که به شما در این راه کمک خواهد کرد و اطلاعات مفیدی را به شما ارائه خواهد نمود.

journalfinder.elsevier.com

در Elsevier  ابتدا عنوان و چکیده مقاله خود را وارد می کنید و حوزه ی آن را انتخاب می کنید، سپس لیستی از ژورنال های بالقوه برای شما نشان داده می شود. جالب این است که می توانید در این لیست مدت زمان انتظار را برای چاپ نهایی مقاله ی خود در هر ژورنال مشاهده کنید. همچنین اطلاعات بسیار مفید دیگری مانند ضریب تاثیر ژورنال، مدت زمان بررسی مقاله توسط ادیتور، درصد پذیرش مقالات و غیره نیز در نتایج برای هر ژورنال مشخص شده است.

اما به نظر می رسد که این نتایج همگی از ژورنال هایی هستند که توسط خود الزویر منتشر می شوند و این زیاد خوب نیست!

 

چند سایت دیگر است که دقیقا راهکار حل مشکل فوق را ارائه داده اند:

http://jane.biosemantics.org/

https://www.edanzediting.com/journal-selector

https://www.springer.com/gp/authors-editors/journal-author

چگونه یک موضوع خوب برای طرح پژوهشی خود انتخاب کنیم ؟

همواره یکی از مهم ترین چالش های پیش روی علاقه مندان به فعالیت های پژوهشی، بررسی فهرستی از موضوعات مطرح در یک شاخه علمی و انتخاب یکی از این مباحث برای تحقیق و تدقیق بیشتر است. در صورتی که پروژه تحقیقاتی پیرامون یک سوژه معین و یا به سفارش یک سازمان باشد، گام اول یعنی (انتخاب موضوع تحقیق) برداشته شده است. اما در غیر این صورت، لازم است پیش از هر اقدامی، حوزه موضوعی مورد نظر انتخاب شده و تحقیقات پیشین در آن حوزه مورد بررسی قرار گیرد.

علی رغم وجود منابع متنوع و متعددی که در هر یک از سرفصل های تخصصی وجود دارد، معمولاً دسترسی به یک لیست جامع از موضوعات و سرفصل ها وجود ندارد و به همین دلیل انتخاب موضوع، مرحله ای دشوار در فرایند اجرای هر پروژه تحقیقاتی است.

انتخاب یک موضوع مناسب برای تحقیق در یک رشته از علوم، مستلزم آشنایی با (مبانی مفهومی)، (نظریه های علمی تشکیل دهنده آن رشته) و همچنین (شناسایی آخرین پیشرفت های آن علم) است.

 

ویژگی های یک موضوع خوب

موضوع تحقیق باید دارای ویژگی هایی باشد که برخی از آن ها عبارتند از :

• به خوبی محتوای پژوهش را معرفی کند.
• در حد امکان فاقد عبارات اختصاری باشد.
• در حد امکان کوتاه و رسا باشد.
• فاقد قضاوت و القای مفاهیم باشد.
• به صورت سوالی عنوان نشود.
• به جامعه آماری مورد بررسی اشاره کند.
• به گونه ای جذاب و جالب توجه نوشته شود.
• به ابتکار خاص موجود در تحقیق اشاره کند.

 

معیارهای مهم برای انتخاب یک موضوع مفید و موثر

• علاقه پژوهشگر به موضوع مورد تحقیق
• خلاقیت در شناسایی نیازهای جامعه و طرح مسئله
• بدیع بودن موضوع تحقیق؛ به معنای خودداری از تکرار تحقیقات پیشین
• وفاداری نسبت به تحقیقات انجام شده قبلی
• پژوهش پذیر بودن موضوع تحقیق
• مهم بودن مسئله تحقیق و ارزش بررسی آن
• توانایی پژوهشگر (علاقه مندی، کنجکاوی و کشش علمی برای شناخت آن)
• ملاحظات اخلاقی (تحقیق نباید با ارزش های رایج جامعه متناقض باشد)
• در دسترس بودن منابع مادی و اطلاعاتی (اطلاعات، بودجه، امکانات و… )
• امکان سنجی اجرای تحقیق بر اساس زمان در اختیار
• امکان بهره گیری از همکاری در انجام تحقیق بین واحدها و افراد سازمان
• صرفه اقتصادی اجرای طرح

 

اشتباهات رایج در انتخاب موضوع تحقیق

• کاربردی نبودن: متأسفانه بسیاری از تحقیقاتی که در دانشگاه ها و موسسات علمی کشور انجام می شود، کاربرد مشخصی در داخل کشور ندارد و فقط عمر گرانقدر پژوهشگران و منابع مادی کشور را به هدر می دهد. شناخت نیازهای روز جامعه و طراحی پروژه های تحقیقاتی بر اساس این نیازها، یک «ضرورت انکارناپذیر» است.
• کلی بودن: معمولاً افرادی که تجربه کمتری در امر پژوهش دارند، موضوعی را انتخاب می کنند که بسیار گسترده است. موضوع باید به گونه ای طرح شود که تحقیق بتواند در فرصتی که در اختیار است پاسخ آن را پیدا کند. لذا بهتر است موضوع ساده تر و محدود تری برای تحقیق انتخاب شود.
• تکراری بودن: تکرار مکرّرات، خود تبدیل به پدیده ای تکراری در جامعه علمی ما شده است که لازم است از آن اجتناب شود.
• سطح نامناسب: پرداختن به موضوعات سطح پایین در مقاطع تحصیلات تکمیلی و همچنین پرداختن به موضوعات پیچیده و سنگین در مقاطع تحصیلی پایین، موجب کاهش کیفیت تحقیق خواهد شد.

 

راهکارهای عملی برای انتخاب موضوع

• نیازسنجی: مهم تر از هر چیز، بررسی و شناخت نیازهای جامعه ای است که در آن زندگی می کنید. نیازهای افراد، گروه ها و سازمان های اطراف خود را به خوبی و با حوصله بررسی کنید. هر نیاز می تواند سرآغاز یک پروژه تحقیقاتی و حتی یک فعالیت تجاری باشد.
• بررسی میان رشته ای: در انتخاب موضوع اهمیت پیوندهای بین رشته‌ای را بسیار جدی بگیرید. ثمره پیوندهای بین رشته‌ای تولد موضوعهای نوین برای پژوهش است. در بسیاری از رشته‌ها مباحث بسیار ارزنده‌ای وجود دارد که می‌تواند از زاویه‌ای تازه در رشته‌ای دیگر مورد بررسی قرار گیرد.
• رویکرد حل مسئله: در جستجوی «پژوهش‌های مسأله مدار» باشید. بر این اساس، به محیط کار و زندگی خود با نگاهی پرسشگر و دقتی بیشتر بنگرید.
• کاربردپذیری: آیا پژوهش شما می‌تواند با نتیجه‌ی کاربردی و مفید همراه باشد و مشکلی از مشکلات موجود را حل کند؟ آیا گروه خاصی از کاربران یا از نتایج تحقیق شما بهره‌مند خواهند شد؟
• دریچه ای نو: با نگاهی جدید و از زاویه ای دیگر به موضوعات قبلی بنگرید.
• عدم عبور از کنار مسائل ساده: موضوعات ساده را دست کم نگیرید و آن ها را بی ارزش قلمداد نکنید.
• پذیرش عدم قطعیت: از ابهام ها و عدم اطمینان ها نترسید و با جستجو، زوایای پنهان را برای خود آشکار کنید.
• تجربه های شخصی: تجارب خود را ارزشمند بدانید و آن را برای خدمت به جامعه به کار بگیرید. یک اتفاق ساده در زندگی شما می تواند موضوع یک بررسی علمی باشد.

چگونگی نوشتن یک طرح پژوهشی و تحقیقی

برای انجام هر نوع پژوهشی، اولین و اساسی ترین گام، تهیه طرحی جامع و کامل در این زمینه می باشد. معمولا انجام این مرحله برای بسیاری از پژوهشگران بسیار مشکل می باشد. گروهی معتقدند که تهیه طرح پژوهشی در واقع، “جهت یابی پژوهشی” می باشد، به این معنا که پس از تهیه طرح، پژوهشگر فقط باید خود را ملزم بداند که در چارچوب طرح نوشته شده حرکت نماید.

 

تعریف تحقیق یا پژوهش

کلمه “تحقیق” در فرهنگ فارسی معین، “رسیدن، درست کردن، پژوهیدن، پژوهش بررسی، مطالعه، حقیقت، واقعیت” تعریف شده است. در لغت نامه دهخدا این کلمه را “کُنه مطلب رسیدن، واقع چیزی را به دست آوردن” معنا کرده است. در اصطلاح علمی تحقیق یا پژوهش عبارت است از به کار گرفتن روش هایی منطقی و دقیق توام با طرح و اندیشه برای کشف حقیقت. پژوهنده با انجام کارهای پژوهشی منظم سعی بر این دارد واقعیت های پیرامون خود را به درست و صحیح شناخته و روابط حاکم بین امور را پیدا نماید و در نهایت، پاسخ سوالهای خود را یافته و راه حل مشکل و مسئله را پیدا کند.

 

انواع تحقیق

با توجه به انگیزه پژوهنده در انجام یک کار تحقیقی، می توان تحقیق را به دو نوع بنیادی و کاربردی تقسیم بندی نمود:

الف: تحقیق بنیادی

در این نوع تحقیق، پژوهشگر توجه ای به قابل استفاده بودن نتایج حاصل، در مسایل زندگی ندارد. کشف حقیقت و ارایه اطلاعات جدید انگیزه وی در پژوهش بوده، حسن و قبح یافته ها مورد توجه نمی باشند. اگرچه در بیشتر موارد کشف حقایق حاصل از این نوع تحقیقات ممکن است در زمان انجام تحقیق، کاربردی نداشته و مورد توجه قرار نگیرد، ولی اغلب پس از گذشت مدتی نتایج تحقیقات بنیادی به صورت کاربردی مورد استفاده قرار می گیرد.

ب: تحقیق کاربردی

این نوع تحقیق به منظور یافتن پاسخ برای مشکلات اجتماعی و انسانی انجام گرفته و هدف پژوهشگر برخورد و ارایه راه حل برای آنها می باشد. نظیر شناخت عواملی که باعث کم کاری و رشوه گیری در یک سازمان می شود و یافتن راه حل برای آن.

 

فرضیه تحقیق

فرضیه، بیانی است حدسی یا علمی و مبتنی بر دانش و آگاهی های قبلی پژوهشگر، که روابط بین دو یا چند متغیر را مورد بررسی قرار می دهد. وقتی فرضیه ای را عنوان می کنیم در حقیقت می گوییم “اگر شرایط چنین و چنین رخ دهد، نتایج چنان و چنان خواهد شد”. (فرضیه در واقع حالت خاصی از نظریه (تئوری) است. پژوهشگر با آزمون فرضیه، نظریه را شکل داده و دانش و آگاهی جدیدی را تولید می نماید). با توجه به این که فرضیه بیانی حدسی درباره روابط بین دو یا چند متغیر است. لذا، باید با آزمایش سنجیده شود. یعنی پژوهشگر در جریان تحقیق حدس های خود را امتحان می کند، تا علت واقعی مشکل را یافته و راه حل درست را پیدا نماید. اشاره شد که پژوهشگر برای بیان چگونگی روابط بین متغیرها فرض هایی را مطرح ساخته و روابط متغیرها را معمولا مورد بررسی و دستکاری قرار می دهد. حالت های مختلف چگونگی روابطی که ممکن است بین متغیرها وجود داشته باشد به شرح زیر است:

الف: فرضیه بررسی تفاوت تاثیر

در این فرضیه پژوهشگر به دنبال بررسی و مقایسه تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر مستقل بر متغیر وابسته می باشد. مثال هایی از این نوع فرضیه عبارتند از “بررسی نقش بکارگیری مدیریت آمرانه و یا مدیریت بر اساس مشورت با کارکنان و تاثیر آن بر بازدهی کارخانه” یا “میزان فشار روانی بر پرستاران بخش های مراقبت های ویژه با میزان فشار روانی بر پرستاران بخش های داخلی و جراحی تفاوت ندارد” و یا “میانگین نمره های دانشجویانی که با روش “الف” آموزش داده می شوند، از میانگین نمره های دانشجویانی که به روش “ب” آموزش می بینند بیشتر است”.

 

ب: فرضیه بررسی میزان همبستگی و رابطه چند متغیر

در این نوع از فرضیه ها پژوهشگر میزان رابطه همبستگی و جهت آن بین دو یا چند متغیر را بررسی و مطالعه می نماید. یعنی پژوهشگر صرفاً درصدد کشف مقدار (شدت) و جهت همبستگی متغیرهای مورد مطالعه می باشد و نه یافتن رابطه علت و معلولی بین آنها. مثال: “میزان آگاهی بیماران قبل از جراحی با میزان اضطراب آنها ارتباط دارد” و یا “بررسی پرداخت پاداش نقدی و رابطه ی آن با پیشرفت کار”. در پژوهش هایی با این گونه فرض ها، نتایج به دست آمده از آموزن های آماری می تواند صفر تا یک باشد. “صفر” به معنی نبودن رابطه همبستگی و “یک” بیانگر وجود رابطه همبستگی بسیار زیاد (صد در صد) بین متغیرها می باشد. اگر ارتباط و همبستگی بین متغیرها مستقیم (همسو) باشند، همبستگی مثبت (+) و اگر بین متغیرها ارتباط معکوس وجود داشته باشد، همبستگی منفی (-) خواهد بود. به عبارت دیگر اگر افزایش یک متغیر باعث افزایش متغیر دیگر شود و برعکس، می گویند بین دو متغیر رابطه مستقیم وجود دارد و اگر افزایش یک متغیر باعث کاهش متغیر دیگر شود و برعکس، در این حالت می گویند بین دو متغیر ارتباط معکوس وجود دارد. (مثال رابطه مستقیم، درآمد و پس انداز و مثال رابطه معکوس پس انداز و مصرف می باشند.)

 

پ: فرضیه بررسی وجود رابطه علت و معلولی

در این قبیل از فرضیه ها، پژوهشگر به دنبال کشف و تعیین وجود رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر است. به بیان دیگر هدف وی فقط تعیین ارتباط و همبستگی دو یا چند متغیر نیست، بلکه، می خواهد بیان کند که متغیری (یا متغیرهایی) علت به وجود آمدن متغیر دیگر است. مثال: “علت پیشرفت دانشجویان رشته علوم اجتماعی هوش آنان می باشد” یا “بررسی علل سقوط هواپیما شرکت الف در مسیر پرواز به شهر ب” و “بررسی علل ورشکستگی شرکت ج”.

در این گونه پژوهش ها نیز برای آزمون فرض ها، نتایج به دست آمده از آزمون های آماری را با استفاده از مفاهیم آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند.

 

بیان فرضیه (موضوع تحقیق)

موضوع تحقیق ممکن است از تجربه های انسان سرچشمه بگیرد که در این صورت باید فرضیه ای ساخته و این تجربه ها را در چارچوب فرضیه آزمون نمود. دومین منبع فرضیه، استفاده از نظریه های علمی است و سومین آبشخور فرضیه، بررسی پژوهش های دیگران و ادامه راه آنها می باشد. مهمترین اقدام در کار پژوهش بیان موضوع مورد نظر به صورت علمی می باشد. یعنی مسئله مورد نظر را باید به صورتی مطرح نمود که روشن و گویا بوده و دامنه آن محدود باشد تا بتوان آن را در بوته آزمون قرار داد. مثال:  انتخاب عنوان “بررسی وضعیت اقتصادی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان” قابلیت پژوهش ندارد، چون مسئله مطرح شده کلی و مبهم است. “وضعیت اقتصادی” عنوانی گویا نیست و ابهام زیادی دارد. هم چنین عنوان “دانش آموز” شامل کلیه کسانی می باشد که در مقاطع مختلف ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان تحصیل می نمایند و نیز محیط پژوهشی (مکانی که پژوهش در آن انجام می شود) بسیار گسترده است.  برای این که پژوهش قابل اجرا باشد باید عنوان آن را به صورت زیر تغییر داد. مثال: “بررسی وضعیت اقتصادی خانواده های کارمند، در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال دوم راهنمایی مدارس دولتی شهرستان بابل”

 

فرضیه صفر (فرضیه پوچ یا آماری)

فرضیه صفر در برابر (تقابل) فرضیه تحقیق قرار دارد. در فرضیه تحقیق، وجود “تفاوت” یا “همبستگی” و یا “رابطه علت و معلولی” بین چند متغیر مطرح می گردد. فرضیه صفر می گوید: “تفاوت”، “همبستگی” و یا “رابطه علت و معلولی” بین متغیرها وجود ندارد. مگر آن که با ارایه دلایلی بتوان وجود آنها را آزمون و اثبات نمود. فرضیه پوچ یا آماری (فرضیه صفر) در واقع، هدفش رد فرضیه تحقیق می باشد. اگر این فرضیه پس از آزمون تایید شود و مورد پذیرش قرار گیرد، به معنی آن است که فرضیه تحقیق رد شده و از نظر آماری معنا ندارد. اگر فرضیه پوچ پس از آزمودن رد شود، این امر، بیانگر آن است که فرضیه تحقیق مورد قبول بوده و از نظر آماری قابل پذیرش است. مثال:

فرضیه تحقیق: بین پرداخت پاداش نقدی به کارگران کارخانه الف و بازدهی کارخانه همبستگی وجود دارد.

فرضیه پوچ: بین پرداخت پاداش نقدی به کارگان کارخانه الف و بازدهی کارخانه همبستگی وجود ندارد.

 

رابطه ریاضی بین متغیرها در فرضیه صفر:

الف: در مورد “تفاوت” می باشد، یعنی بین عملکرد متغیرها تفاوتی نیست.

ب: در مورد “همبستگی”می باشد، یعنی بین متغیرها رابطه همبستگی وجود ندارد.

پ: در مورد “رابطه علت و معلولی” می باشد، یعنی بین متغیرها رابطه علت و معلولی وجود ندارد.

 

تعریف متغیر

متغیرها، آن شرایط یا خصوصیاتی هستند که بتوانند تغییر نمایند. مثلاً: در پژوهش “بررسی میزان فشار روانی در پرستاران شاغل در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان های دولتی تهران و ارتباط آن با کیفیت مراقبت های پرستاری ارایه شده توسط آنها”، موارد زیر جزو متغیرهایی هستند که باید مورد مطالعه قرار گیرند:

الف: میزان فشارهای روانی

ب: کیفیت مراقبت های پرستاری

 

متغیرها از نظر نقشی که در تحقیق دارند به سه دسته تقسیم می شوند:

الف: متغیر مستقل یا تاثیر گذار

این متغیر در تغییرات خود مستقل بوده و به سایر عوامل پژوهش دستکاری و کنترل می کند تا رابطه علت و معلولی انها را با متغیر دیگر (در موقعیتی ویژه) مشاهده و بررسی نماید. در مثال بالا “میزان فشار روانی” پرستاران، متغیر مستقل است.

 

ب: متغیر وابسته یا تاثیر پذیر

آن شرایط و ویژگی ای است که وقتی پژوهشگر، متغیر مستقل را در موضوع تحقیق وارد یا خارج نموده و یا آن را تغییر می دهد، ظاهر یا محو شده و یا تغییر نماید. به بیان دیگر متغیر وابسته به خودی خود وجود نداشته و محصول اِعمال و یا تغییرات متغیر مستقل است. در مثال بالا “کیفیت مراقبت های پرستاری” متغیر وابسته است.

 

پ: متغیرهای ناخواسته (نامربوط)

در تحقیات علوم تجربی (مادی)، تمام متغیرها تحت کنترل پژوهشگر می باشد. به بیان دیگر دانشمندان علوم مادی با پدیده هایی رو به رو هستند که فیزیکی بوده و در کنترل آنهاست. ولی، در تحقیقات علوم انسانی که موضوع اساسی آن “رفتار” انسان به طور کلی است، متغیرهای ناخواسته زیادی وجود دارند که کنترل تمام آنها غیر ممکن می باشد. متغیرهای ناخواسته متغیرهایی هستند که، یا مورد نظر پژوهشگر نبوده و یا وی قادر به کنترل آنها نمی باشد، ولی بر نتیجه تحقیق تاثیر می گذارد. در مثال یاد شده، سن پرستاران، جنس پرستاران، نوع بیماران بستری در بخش، مدیریت بیمارستان و سطح استانداردهای بیمارستان، جزو متغیرهای ناخواسته می باشند، که بر کیفیت کار پرستاران تاثیر می گذارد و چنانچه کنترل و یا حداقل شناسایی شوند، نتیجه پژوهش را غیر قابل اعتماد خواهد ساخت. برخی از متغیرهای ناخواسته قابل کنترل پژوهشگر نمی باشد، ولی باید آنها را شناسایی نموده و در قسمت “محدودیت های پژوهشی” به آنها اشاره نماید. متغیرهای ناخواسته ای هم وجود دارند که توسط پژوهشگر قابل کنترل می باشد. این قبیل متغیرها در واقع محدودیتی است که پژوهشگر خودش ایجاد می نماید. این محدودیت ها باید در قسمت “محدودیت های پژوهشگر” در پایان تحقیق اشاره شود.

 

زمینه و تاریخچه موضوع پژوهش (ادبیات پژوهش)

در این قسمت اهمیت مسئله پژوهش شرح داده می شود. یعنی، خواننده با مطالعه این قسمت متوجه می شود که به چه دلایلی لازم بوده و ضرورت داشته تا این پژوهش انجام گیرد. در این بخش تاریخچه موضوع پژوهش توسط دیگران، نتایج مطالعات انجام گرفته در گذشته و کتاب ها، مجله ها، مقاله ها و … و هر نوع بررسی انجام شده در باره موضوع تحقیق توسط دیگران مطرح می شود.

 

سوال های ویژه پژوهش

قبلاً گفته شد که فرض های پژوهش باید مورد آزمایش قرار گیرد و در نهایت مشخص شود که مورد قبول هستند یا خیر. در برخی از پژوهش ها، طرح فرض ها به شکلی که بتوان از طریق آزمون های آماری، پذیرش یا رد آنها را آزمود میسر نیست. در این موارد فرض های تحقیق به صورت سوال مطرح می شود که به آن “سوال های ویژه پژوهش” می گویند. پژوهشگر، در پایان کار باید قادر باشد به این سوال ها پاسخی مناسب دهد. برای مثال، در ارتباط با موضوع “بررسی ویژگی های روانی- اجتماعی نوجوانان بزهکار” سوال ها می تواند به صورت زیر مطرح شود و پژوهشگر پس از انجام پژوهش پاسخ آنها را به دست خواهد آورد:

الف: نوجوانان بزهکار دارای چه زمینه های فردی مشترک هستند؟

ب: نوجوانان بزهکار دارای چه زمینه های خانوادگی مشترک هستند؟

پ: نوجوانان بزهکار دارای چه زمینه های اقتصادی مشترکی هستند؟

 

پیش فرض ها

پیش فرض ها بیانیه هایی درباره ویژگی های موضوع یا جامعه مورد بررسی هستند که درستی و اعتبار آنها پذیرفته شده و مورد قبول بوده و نیازی به استدلال ندارد. در واقع موضوع پژوهش و انجام آن بر اساس این پیش فرض ها بنا شده است. پیش فرض ها مانند پایه هایی هستند که ساختمان پژوهشی بر روی آنها بنا میگردد. چنانچه این پایه ها وجود نداشته یا سست باشد کار پژوهشگر قابل نقد و ایراد بوده و می توان وی را مورد سوال قرار داد. پژوهشگر باید پیش فرض های مربوط به پژوهش خود را به خوبی شناسایی کرده و به صورت روشن و صریح بیان نماید. به چند مثال زیر توجه فرمائید:

در ارتباط با موضوع تحقیق “ارزیابی کیفیت مراقبت های پرستاری” پیش فرض عبارت است از “بیماران نیاز به مراقبت های پرستاری دارند و بدون این مراقبت ها حیاتشان در خطر است” یا در موضوع تحقیق “تاثیر حرکت دادن بیمار در جلوگیری از تشکیل شدن لخته خون در رگ ها”. پیش فرض عبارت است از “توقف خون و یا حرکت کند خون در رگ ها تشکیل لخته را تسریع می کند” .

 

 

روش انجام پژوهشی

در کتاب های روس تحقیقی، روش های پژوهش به تفاوت از ۳ تا ۸ روش ذکر شده است. در این مقاله به ۸ روش مزبور، به صورت خلاصه، اشاره می شود:

۱:  روش پژوهش تاریخی

در تحقیقات تاریخی (منظور از کلمه “تاریخ” در این روش مسایل مربوط به حوادث تاریخی نمی باشد) هدف این است که، با جمع آوری اطلاعات قابل قبول و مستند، حقایق مربوط به یک موضوع خاصی در گذشته آشکار شود. مثال:

“بررسی وضعیت صادرات و واردات ایران در دوران حکومت صفویه”.

“بررسی وضعیت اجتماعی زنان در دوره پهلوی اول”

هر یک از دو موضوع فوق می تواند مورد تحقیق قرار گیرد. در مورد اول محقق می تواند به دنبال این فرضیه باشد که صادرات و واردات ایران جهت نفوذ بیگانگان در ایران، رونق گرفت و در مورد دوم، محقق به دنبال آزمون این فرضیه می رود که مثلا “آزادی به زنان برای از بین بردن هویت دینی صورت گرفته است”.

 

۲ : روش پژوهش توصیفی

در این روش، توصیف عینی حوادث و رویدادها مورد بررسی قرار می گیرد. سرشماری های عمومی در کشور، جمع آوری عقاید و نظرهای مردم در مورد یک موضوع یا یک فرد خاص و بررسی موقعیت های شغلی فارغ التحصیلان دبیرستان البرز تهران مواردی از پژوهش توصیفی می باشند.

 

۳:  روش تحقیق موردی و زمینه ای

اگر پژوهشگر قصد انجام پژوهش در مورد موضوعی خاص یا زمینه ای ویژه را داشته باشد، استفاده از این روش بسیار مناسب می باشد. در این روش، پژوهشگر “آن چه که هست” یا “واقعیت” را بطور گسترده و کامل مورد مطالعه و بررسی قرار داده و پس از تحلیل توالی و روابط عوامل “آن چه که هست”، “آن چه که باید باشد” یا “حقیقت” را ارائه می دهد. به عنوان مثال، اگر موضوع پژوهش “بررسی نظام برنامه ریزی درسی آموزش پزشکی ایران و ارایه الگویی برای آن” باشد، استفاده از این روش مناسب می باشد. با استفاده از این روش یک بررسی تطبیقی بین نظام برنامه ریزی درسی آموزش پزشکی چند کشور انجام می گیرد. نتایج حاصل از این بررسی، تصویر کامل و سازمان یافته ای از نظام آموزش پزشکی ایران را نشان خواهد داد (آن چه که هست). سپس ضرورت تغییر و نهادینه کردن نظام علمی برنامه ریزی درسی آموزش پزشکی در ایران، با ارایه دلایل و الگوهای پیشنهادی برای آن بیان می شود. (پیشنهادها یا آن چه که باید باشد). از این روش می توان برای مطالعه مشخصات رفتاری افراد نیز استفاده نمود. به عنوان مثال “بررسی ویژگی های سربازی که مرتکب غیبت های متوالی می شود” یا “بررسی ویژگی های رفتاری مردم شهر الف”. لازم به توضیح است که حاصل پژوهش موردی و زمینه ای فقط در همان جامعه مورد بررسی کاربرد داشته و یافته های آن را نمی توان به سایر جوامع تعمیم داد.

 

۴ : روش پژوهش تداومی و مقطعی

اگر پژوهشگری علاقه مند باشد که تغییرات یک یا چند متغیر را در طول زمان بررسی نماید، باید از روش مزبور استفاده نماید. به عنوان مثال در پژوهشی با موضوع “بررسی تغییرات رفتاری جوانان بی سواد در طول مدت دو سال خدمت سربازی” و یا موضوع “تغییرات رشد جسمانی و یا عقلانی کودکان منطقه الف از ابتدای تولد تا هفت سالگی” می توان از روش مزبور استفاده نمود. در این صورت باید در مورد مثال دوم، تعدادی کودک به صورت نمونه گیری علمی در منطقه مورد نظر انتخاب نمود و مدت هفت سال آنها را تحت نظر قرار داد.

 

۵ : روش تحقیق همبستگی و همخوانی

اگر هدف پژوهشگر شناخت رابطه بین متغیرها باشد، باید از این روش استفاده نماید. به عنوان مثال در پژوهشی با عنوان “بررسی رابطه بین موقعیت اقتصادی خانواده کارگران و نقش آن بر پیشرفت تحصیلی فرزندان” پژوهشگر نظرش شناخت رابطه و همبستگی بین دو متغیر “موقعیت اقتصادی” و “پیشرفت تحصیلی” می باشد. در بررسی همبستگی بین متغیرها سه نکته باید روشن شود:

آیا بین متغیرها رابطه و همبستگی ای وجود دارد؟

اگر وجود دارد مقدار این رابطه (همبستگی) را باید به دست آورد.

جهت رابطه بین متغیرها چگونه است؟ همسو و مثبت است یا غیر همسو و منفی

 

۶ : روش پژوهش پس از وقوع (پژوهش های علی)

هنگامی که متغیر وابسته (حادثه یا رویداد) در دسترس بوده و هدف پژوهش یافتن علت یا علل به وجود آمدن رویداد باشد، می توان از این روش استفاده نمود. بعنوان مثال فردی خودکشی می نماید و یا هواپیمایی سقوط می کند. یافتن علل و انگیزه های خودکشی و یا شناخت علل سقوط هواپیما، موضوع پژوهشی علی را شکل می دهد. یعنی پژوهشگر در تلاش شناسایی علل و انگیزه ها می باشد. در این روش امکان دستکاری و یا کنترل کردن متغیر یا متغیرهای مستقل برای پژوهشگر وجود ندارد. لازم به ذکر است که در بررسی مسایل مربوط به علوم انسانی و رفتاری نمی شود برای حادثه یا رویدادی علتی خاص (یک علت) مطرح نمود. به عنوان مثال، اگر نوجوانی دست به خودکشی می زند و یا از خانه فرار می کند، اگر اعتیاد به مواد مخدر در جامعه ای زیاد می شود، اگر میزان مصرف نوشابه های الکلی در جامعه ای افزایش می یابد و یا اگر تعدادی از دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، ترک تحصیل می کنند، عوامل بسیار زیادی در پدید آمدن این رویدادها موثر بوده اند که پژوهشگر باید سعی کند همه این عوامل را شناسایی نماید.

 

۷ : روش پژوهش تجربی حقیقی

پژوهشگر در این روش نظیر پژوهشگر علوم تجربی عمل می نماید. در تحقیقات علوم تجربی دو گروه آزمودنی (نمونه) مورد نیاز پژوهشگر می باشد. گروهی که تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرند (گروه آزمایشی یا گروه تجربی) و گروهی که از متغیر مستقل به دور هستند، یعنی تحت تاثیر متغیر مستقل قرار نمی گیرند (این گروه را گروه شاهد یا گروه کنترل می گویند). پژوهشگر علوم انسانی، در صورت استفاده از روش تحقیق تجربی حقیقی، باید مانند پژوهشگر علوم تجربی عمل نماید، یعنی یک نمونه از جامعه آماری (آزمودنی را تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می دهد و تاثیر متغیر مستقل را بر آزمودنی بررسی می نماید و سپس نتایج را، با گروهی دیگر از آزمودنی که تحت تاثیر متغیر مستقل قرار نداشته اند، مقایسه می نماید. به عنوان مثال در “بررسی نقش تشویق در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبستانی شهر الف با استفاده از گروههای تجربی و شاهد”، پژوهشگر ابتدا فرضیه یا سوال ها و یا اهداف ویژه ای را مطرح می نماید. مثلا “تشویق موجب پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبستانی است”. سپس جامعه آماری، محیط پژوهش، روشهای تحلیل آماری و روشهای گردآوری اطلاعات را بیان می کند. در مرحله بعد با استفاده از روش تصادفی، نمونه گیری انجام شده و دو گروه تجربی (گروهی که قرار است مورد آزمایش قرار گیرد) و گروه شاهد (گروهی که تحت آزمایش قرار نمی گیرد) انتخاب می شوند. گروه تجربی در طی مدت مورد نظر (یک ترم یا یک سال تحصیلی) مورد تشویق قرار می گیرد، ولی گروه کنترل تشویق نمی شود. در پایان دوره یافته ها و نتایج، تجزیه و تحلیل شده و با گروه کنترل مقایسه می گردد و نهایتاً پیشنهادهایی ارائه می گردد.

 

۸ : روش پژوهشی نیمه تجربی

این روش که برای اولین بار در سال ۱۹۵۷ توسط کمپبل مطرح شد، به این دلیل بود که انجام تحقیق به روش قبلی، به دلیل نیاز به انتخاب دو گروه شبیه به یکدیگر، بسیار مشکل زمان بر و پر هزینه می باشد.

 

روش تحقیق نیمه تجربی به سه شکل زیر قابل اجرا میباشد:

الف: طرح تحقیق نیمه تجربی با بکارگیری، پیش آزمون و پس آزمون، با استفاده از گروههای تجربی و کنترل، بدون انتخاب تصادفی.

ب: طرح تحقیق نیمه تجربی با بکارگیری چند پیش آزمون و چند پس آزمون، با استفاده از یک گروه آزمودنی.

پ: طرح تحقیق نیمه تجربی با بکارگیری چند پیش آزمون و چند پس آزمون، با استفاده از گروههای تجربی و کنترل، بدون انتخاب تصادفی. (چون توضیح درباره روش پژوهش نیمه تجربی و انواع آن مفصل بوده و باعث افزایش حجم مقاله می گردد، لذا پیشنهاد می شود برای کسب اطلاعات دقیق به کتاب های روش تحقیق در علوم اجتماعی و انسانی مراجعه شود).

 

جامعه و نمونه آماری پژوهش (نمونه گیری)

جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا اشیایی که دارای ویژگی های همگن و قابل اندازه گیری باشد. به عنوان مثال، اگر پژوهشگری بخواهد در باره دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، پژوهشی انجام دهد، جامعه آماری مورد نظر، دانشجویان آن دانشگاه می باشند. نمونه آماری عبارت است از یک گروه انتخاب شده از جامعه مورد نظر که باید دارای خصوصیات و صفات جامعه آماری باشد تا بتوان نتایج پژوهش به دست آمده از نمونه را به جامعه تعمیم داد.

 

در انتخاب نمونه آماری باید موارد زیر رعایت شود:

نمونه آماری با توجه به اهداف پژوهش انتخاب شود.

تعداد (حجم) نمونه آماری باید قبل از شروع پژوهش دقیقا مشخص شود.

انتخاب نمونه باید بدون اعمال غرض و تعصب صورت گیرد.

 

روش های نمونه گیری

به منظور انتخاب نمونه (n) پژوهش از جامعه مادر (n)، به دور از اِعمال نظر و تعصب و جانبداری، روش هایی وجود دارد که عبارتند از:

روش نمونه گیری تصادفی ساده

روش استفاده از جدول اعداد تصادفی

روش نمونه گیری ناحیه ای یا خوشه ای

روش نمونه گیری طبقاتی (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جامعه، نمونه آماری و روش های نمونه گیری به کتاب های آمار مراجعه شود).

 

روش های گردآوری داده ها

برای جمع آوری داده های مورد نیاز یک طرح پژوهشی می توان از روش های زیر استفاده نمود:

مشاهده (دیدن)

انجام مصاحبه

تکمیل پرسش نامه

بررسی اسناد و مدارک (آرشیو و کتابخانه)

پژوهشگر با توجه به نوع پژوهش، روش پژوهش و نوع داده هایی که قصد جمع آوری آنها را دارد، تصمیم می گیرد از چه روشی استفاده نماید. (جهت آگاهی بیشتر از ویژگی، مزایا، ضعف ها و موارد استفاده هر یک از چهار روش بالا به کتاب های آمار مراجعه شود).

 

روش تجزیه و تحلیل داده ها

بعد از جمع آوری اطلاعات (داده ها) پژوهشگر با استفاده از روش های آماری، به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته و سپس آنها را تفسیر می نماید. در بسیاری از موارد لازم است پژوهشگر داده ها را به صورت جداول و نمودارها ارایه داده و با استفاده از فرمول های آماری داده ها را تجزیه و تحلیل نماید. در تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج به دست آمده، پژوهشگر باید متوجه باشد که نباید با قاطعیت ادعا نماید که داده ها چیزی یا امری را ثابت می کند، بلکه همواره باید در نتیجه گیری های خود از پیش جمله هایی نظیر “چنین نشان می دهد”، “امکان دارد”، “می توان حدس زد”، “این طور به نظر می رسد”، “احتمال دارد” و… استفاده نماید. زیرا داده های گردآوری شده همواره صددرصد واقعی نبوده و در موارد زیادی انعکاسی از واقعیت می باشند. (وقتی سن فردی سوال می شود، پاسخ داده واقعی است. ولی، چنان چه از کسی در مورد حادثه ای که شاهد وقوع آن بوده سوال می شود، پاسخ انعکاسی از واقعیت می باشد).

 

خلاصه پژوهش و پیشنهادها

در این قسمت موضوع های اساسی ای که در تحقیق به بررسی آنها پرداخته شده است، از بیان مسئله، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش، فرضیه ها، سوال ها و یا هدف های کلی و ویژه پژوهش، روش انجام کار دیدگاه های نظری درباره موضوع پژوهش، مراحل انجام کار تا تحصیل یافته ها و تجزیه و تحلیل یافته ها باید به صورتی بسیار خلاصه و روشن آورده شود، تا خواننده با مطالعه این قسمت بتواند تصویری صحیح، دقیق و روشن از آن چه انجام شده در ذهن خود به دست آورد. (در مورد پایان نامه ها دانشگاهی استادان با مطالعه خلاصه تحقیق در جلسه دفاعیه حاضر می شوند). در پایان همین قسمت پژوهشگر دستاوردهای پژوهش را ارایه می نماید. مثلا نتایج این پژوهش در چه زمینه هایی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. الگو یا الگوهایی، براساس موضوع پژوهش پیشنهاد می شود. محدودیت های پژوهش (اعم از محدودیت هایی که در کنترل پژوهشگر قرار داشته اند و یا خارج از کنترل وی بوده اند) بیان می گردد. پیشنهادهایی برای پژوهش های بعدی و پیوست ها (شامل سوال های مصاحبه، نمونه ای از پرسش نامه، نمونه هایی از مکاتبات انجام شده با دستگاه ها و …) ارایه می گردد.

 

پژوهش های علمی و یا پایان نامه های تحصیلی در فصل هایی به شرح زیر تشکیل می گردد:

فصل اول: طرح پژوهش

فصل دوم: دیدگاههای نظری یا ادبیات پژوهش

فصل سوم: متدولوژی یا روش و مراحل اجرای پژوهشی

فصل چهارم: یافته های پژوهش

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل یافته ها

فصل ششم: خلاصه پژوهش و پیشنهاد ها در برخی از پژوهش ها و رساله های تحصیلی

فصل های چهارم و پنجم در یکدیگر ادغام می شود. علاوه بر فصل های بالا، در ابتدا قبل از فصل اول، پیش گفتار، فهرست مطالب، جدول ها و شکل ها و پس از فصل ششم، فهرست منابع، نمونه ای از پرسش نامه ها (در صورت استفاده) و نمونه ای از مکاتبه های انجام شده با دستگاه ها، برای کسب اطلاعات، ارایه می گردد.

سوالات متداول طرح پژوهشی